Ba Chạc - Công Dụng Và Cách Dùng Cây Thuốc Trị Bệnh

Ba chạc là cây thuốc nam quý còn được dân gian gọi là cây chè đắng hay cây dầu dầu với danh pháp khoa học là Euodia lepta (Spreing) Merr. Trong Y học cổ truyền, ba chạc có vị đắng, mùi thơm nhẹ, được quy vào kinh Can và Tỳ vị, có tác dụng giải độc, giảm đau, giải nhiệt, trị mụn nHọt, ngứa ngáy ngoài da,… Dưới đây là những thông tin cụ thể hơn về dược liệu này.

Tên gọi – Phân nhóm

• Tên gọi khác: Chè đắng, Chè cỏ, Bí bía, Cây dầu dầu,…
• Tên khoa học: Euodia lepta (Spreing) Merr
• Họ: Thuộc họ cam (Rutaceae)
• Chi: Thuộc chi Melicope

Đặc điểm sinh thái của cây ba chạc

Mô tả đặc điểm cây ba chạc: Cây ba chạc là cây thân gỗ. Cây cao trung bình từ 2 – 8 mét. Khi đến tuổi trưởng thành, cây đâm ra nhiều nhÁnh con nhỏ có màu đỏ tro. Lá cây ba chạc là lá kép, hình trái xoan cả hai mặt lá đều có màu xanh sẫm. Lá mọc đối, có cuống dài bao gồm cả 3 chét nhỏ. Những phần lá ba chạc nhỏ, trên bề mặt lá xuất hiện nhiều lông mịn và rụng dần khi về già. Hoa nhỏ, màu trắng, mọc thành cụm ở các nách lá. Hoa cây ba chạc thường nở vào những ngày tháng 4 – 5 hàng năm và kết quả vào tháng 6 – 7. Quả nang, hình trái xoan, quả non màu xanh, khi chín chuyển sang màu đỏ tươi, quả mọc thành cụm thưa.

Phân bố: Cây ba chạc xuất hiện chủ yếu những vùng đồi núi thấp, rìa rừng, cạnh những cây bụi khác ở một số tình thành miền núi nước ta như: Lâm Đồng, Sơn La, Điện Biên,… Mặt khác, loại cây này cũng xuất hiện khá nhiều ở một số nước khác trên thế giới như: Trung Quốc, Phi-lip-pin,…

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và cách bảo quản

Bộ phận dùng: Sử dụng phần lá và rễ của cây ba chạc để làm thuốc chữa bệnh.

Thu hái: Thu hoạch rễ và lá quanh năm.

Chế biến: Rễ và lá cây ba chạc cần rửa sạch qua nhiều lần với nước sạch để loại bỏ toàn bộ phần bụi bẩn, lớp đất cát. Sau đó, thái rễ thành từng lát mỏng rồi đem phơi cho khô. Còn lá ba chạc cũng cần phơi dưới bóng râm hoặc đem sấy khô.

Cách bảo quản: Bảo quản dược liệu trong bao bì kín để được sử dụng trong khoảng thời gian dài. Tránh để dược liệu nơi ẩm ướt.

Thành phần hóa học của dược liệu

Trong rễ và cây ba chạc có chứa nhiều thành phần tinh dầu. Ngoài ra, trong rễ còn chứa nhiều thành phần hoạt chất Alcaloid – đây là hợp chất chứa dị vòng nitơ, có tính kiềm.

Tính vị và quy kinh của dược liệu

Tính vị: Ba chạc có vị đắng, mùi thơm nhẹ, tính lạnh.

Quy kinh: Trong Đông y, ba chạc được quy vào kinh Can và Tỳ vị.

Tác dụng dược lý của dược liệu

Theo y học hiện đại

• Có tác dụng làm giảm lượng cholesterol có trong máu, cải thiện tình trạng mỡ trong máu và tình trạng huyết áp cao
• Có tác dụng kháng khuẩn, ức chế trực khuẩn lỵ Shigella
• Kích thích sự tiết sữa và hình thành tuyến sữa

Theo sự ghi nhận của Y học cổ truyền

Trong nền y học cổ truyền ở Trung Quốc, lá và cây của ba chạc được sử dụng cho một số trường hợp dưới đây:

• Phòng ngừa bệnh viêm não, cúm truyền nhiễm
• Viêm phế quản thích mủ
• Viêm gan
• Đột quỵ tim
• Cơ thể lạnh, sốt
• Viêm họng, sưng amydal
• Thấp khớp, đau nhức xương khớp
• Đau dây thần kinh hông, đau hông
• Ngộ độc lá ngón
• Chàm eczema
• Bệnh trĩ

Cách dùng và liều dùng dược liệu cây ba chạc

Cách dùng: Dùng độc vị hoặc kết hợp cùng với một số vị thuốc khác. Thông thường, dược liệu cây ba chạc được sử dụng để sắc nước uống, nấu nước tắm hoặc giã nát để đắp ngoài (tùy vào từng bệnh lý).

Liều dùng: Rễ 9 – 30 gram và lá dùng từ 10 – 15 gram. Liều lượng có thể bị thay đổi tùy vào từng đối tượng và từng bệnh lý đang mắc phải.

Những bài thuốc cải thiện bệnh lý hay từ dược liệu ba chạc

Một số bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu cây ba chạc được lưu truyền lại:

1. Bài thuốc từ ba chạc chữa ghẻ lở, nổi mẩn ngứa

• Chuẩn bị: 50 – 100 gram cây ba chạc.
• Cách thực hiện: Rửa sạch toàn bộ cây ba chạc vừa được chuẩn bị, sau đó cho vào nồi nước khoảng 4 – 5 lít và tiến hành đun khoảng 30 – 45 phút cho các tinh dầu trong ba chạc ra hoàn toàn. Dùng nước để tắm khi nước nguội dần, lấy bã chà xát nhẹ nhàng lên vùng da bị ghẻ lở hoặc bị ngứa. Thực hiện mỗi ngày 1 lần và tắm cho đến khi khỏi hẳn.

2. Bài thuốc từ ba chạc chữa chốc đầu, mụn nhọt, ghẻ lở, lở ngứa

• Chuẩn bị: Một nắm dược liệu ba chạc.
• Cách thực hiện: Đem một nắm ba chạc rửa qua nhiều lần với nước sạch, rồi cho vào nồi cùng với 4 – 5 lít nước. Tiến hành đun cho đến khi các tinh dầu trong ba chạc ra hoàn toàn là có thể tắt bếp. Dùng nước để tắm mỗi ngày một lần và kiên trì sử dụng cho đến khi bệnh tình lành hẳn. Bạn cũng có thể kết hợp cùng với kim ngân hoa để trị tình trạng da dẻ bị mụn nhọt, ghẻ lở, lở ngứa.

3. Bài thuốc từ ba chạc chữa chứng tê thấp, đau nhức xương khớp

• Chuẩn bị: Lá ba chạc tươi, lá tầm gửi và cây sau sau mỗi vị một nắm.
• Cách thực hiện: Đem toàn bộ nguyên liệu rửa sạch qua nhiều lần với nước sạch. Sau đó, cho toàn bộ vào trong cối để giã cho nát. Đem hỗn hợp dược liệu đắp trực tiếp lên vị trí bị đau nhức và dùng băng cố định lại. Thực hiện mỗi ngày một lần và kiên trì thực hiện liên tục trong 7 – 10 ngày.

Để việc điều trị được cải thiện nhanh hơn, người bệnh có thể kết hợp thêm bài thuốc uống dưới đây:

• Chuẩn bị: 12 gram thiên niên kiện, 109 gram rễ bưởi bung, 8 gram quả dành dành cùng với 1 lít rượu 40°.
• Cách thực hiện: Thái nhỏ toàn bộ dược liệu đã được liệt kê ở trên. Sau đó, đem ngâm cùng với 1 lít rượu trắng. Đậy kín nắp và bảo quản nơi thoáng mát, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời. Mỗi lần sử dụng một chén rượu nhỏ khoảng 30 ml và dùng mỗi ngày 2 lần vào mỗi buổi sáng và tối sau khi ăn no.

4. Bài thuốc từ ba chạc chữa phong thấp với biểu hiện: đau lưng, nhức mỏi gối, đau nhức gân xương, tay chân tê mỏi

• Chuẩn bị: Ba chạc, gối hạc, cốt khí, độc lực, cà gai leo, lá cà phê, dây chỉ, bưởi bung, lá lốt và lá cà phê mỗi vị 15 gram.
• Cách thực hiện: Đem một thang thuốc trên sắc cùng với 600 ml nước lọc, sắc cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn khoảng 100 ml là được. Chắt lọc lấy phần nước và loại bỏ phần bã. Chia thuốc thành 2 phần nhỏ để sử dụng hết trong ngày. Mỗi ngày sử dụng một thang thuốc trên.

5. Bài thuốc sử dụng ba chạc cho phụ nữ sau khi sinh giúp ăn ngon miệng, lợi sữa

• Chuẩn bị: 10 gram rễ cây ba chạc hoặc dùng 16 gram lá cây ba chạc.
• Cách thực hiện: Sắc để lấy nước dùng để hãm như nước trà. Dùng mỗi ngày 3 lần và sử dụng liên tục 1 tuần để đạt được kết quả như mong muốn.

6. Bài thuốc từ ba chạc giúp điều hòa kinh nguyệt

• Chuẩn bị: 12 gram rễ cây ba chạc.
• Cách thực hiện: Sắc rễ cây ba chạc cùng với 6 chén nước lọc trên ngọn lửa vừa đủ. Sắc cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn phân nửa. Chia phần nước sắc được thành 2 phần nhỏ để sử dụng. Lộ trình sử dụng liên tục trong 15 ngày.

7. Bài thuốc từ ba chạc chữa chứng khát nước do nhiệt sinh, cổ họng đau rát, mắt mờ, trẻ em bị sốt cao sinh kinh giật

• Chuẩn bị: 20 – 40 gram lá cây ba chạc.
• Cách thực hiện: Đem toàn bộ những phần lá cây ba chạc rửa qua nhiều lần với nước sạch để loại bỏ lớp bụi bẩn và tạp chất. Sau đó đem sắc cùng với một lượng nước vừa đủ, tiến hành sắc cho đến khi lượng nước còn lại phân nửa. Khi đó, chắc lọc lấy phần nước và loại bỏ phần bã. Chia phần nước sắc được thành 2 phần nhỏ để sử dụng hết trong ngày.

8. Bài thuốc sử dụng dược liệu ba chạc dụ phòng nhiễm viêm não, cảm cúm

• Chuẩn bị: Ba chạc, đơn buốt và cúc chỉ thiên mỗi vị 15 gram cùng với 30 gram rau má.
• Cách thực hiện: Mang một thang thuốc trên sắc cùng với 6 chén nước và chỉ sắc trên ngọn lửa nhỏ. Sắc cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn phân nửa là có thể tắt bếp. Chắc lọc lấy phần nước và chia thành 2 phần nhỏ để sử dụng hết trong ngày. Lộ trình sử dụng là 7 ngày.

9. Bài thuốc từ ba chạc chữa phong thấp, nhức xương khớp, đau gân, nửa người bất toại và điều hòa kinh nguyệt

• Chuẩn bị: 4 – 12 gram rễ và vỏ khô cây ba chạc.
• Cách thực hiện: Sắc để lấy nước dùng. Mỗi ngày sử dụng một thang thuốc trên. Dùng thuốc khi thuốc còn đủ ấm.

10. Bài thuốc sử dụng ba chạc để cầm máu vết thương động mạch, tĩnh mạch và các vết thương phần mềm

• Chuẩn bị: 1 nắm lá ba chạc tươi và 2 nắm cây cỏ nhọ nồi tươi.
• Cách thực hiện: Rửa sạch hai nguyên liệu đã được chuẩn bị rồi đem giã cho nguyễn. Sau đó đem đắp lên vị trí bị chảy máu hoặc các vết thương và sử dụng băng gạc để buộc cố định. Mỗi ngày thay băng một lần duy nhất và cần vệ sinh sạch sẽ vết thương trước khi băng lại vết thương.

Khi các vết thương có dấu hiệu thuyên giảm thì người bệnh cần điều chỉnh lại liều lượng: 2 nắm lá cây ba chạc và 1 nắm cây cỏ nhọ nồi tươi.

Một số vấn đề cần lưu ý khi sử dụng dược liệu ba chạc

Để việc điều trị bệnh lý không phải bất kỳ trường hợp xấu nào xảy ra, người sử dụng cần lưu ý đến một số vấn đề sau:

• Đối tượng quá mẫn cảm với một số thành phần có trong dược liệu ba chạc cần hết sức lưu ý khi sử dụng. Việc sử dụng không đúng cách có thể kéo theo một số tác dụng phụ có thể xảy ra;
• Tuyệt đối không sử dụng dược liệu khi có dấu hiệu hư hỏng;
• Làm sạch nguyên liệu trước khi sử dụng, đặc biệt là những bài thuốc bôi ngoài nên ngâm rửa cùng với nước muối để loại bỏ lớp bụi bẩn và vi khuẩn;
• Tuân thủ chỉ định và liều lượng từ bác sĩ hoặc lương y.

Trên đây là những thông tin liên quan đến dược liệu cây ba chạc và những bài thuốc chữa bệnh hay. Bạn đọc có thể tham khảo và lưu lại để sử dụng khi cần thiết. Tuy nhiên, những thông tin vừa được chúng tôi chia sẻ trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế lời khuyên từ bác sĩ. Đồng thời, người bệnh không được tự ý sử dụng bài thuốc từ dược liệu ba chạc khi chưa có chỉ định từ bác sĩ.

Bạn đọc có thể tham khảo thêm:

• Đông trùng hạ thảo: Công dụng và các bài thuốc trị bệnh hay
• Cây muồng trâu – Tác dụng và các bài thuốc trị bệnh