Long Não - Dược Tính, Công Dụng, Cách Dùng Và Lưu Ý

Vị thuốc Long não còn được gọi là Cảo hương, Kim Cước Não, Hư phạn, Thượng Long não, Băng phiến não, Mai hoa não… Nhờ chứa nhiều thành phần hóa học có lợi gồm Phellandrene, Carvacrol, Azullen, Cadinen, A – Pinen, D – Camphor, D – Limone… dược liệu có tác dụng diệt khuẩn, kích thích phản xạ, gây hưng phấn. Ngoài ra vị thuốc còn có tác dụng kích thích niêm mạc dạ dày khi sử dụng đường uống.

Mô tả vị thuốc Long não

• Tên khác: Cảo hương, Kim Cước Não, Hư phạn, Thượng Long não, Băng phiến não, Mai hoa não, Phiến não, Mễ não, Cố bất bà luật, Tốc não, Long não hương, Yết bà la hương, Mai hoa băng phiến, Triều não, Não tử, Nguyên từ lặc, Chương não, Bà luật hương (theo Trung Dược Học), Dã hương (theo Dược Liệu Việt Nam)
• Tên khoa học: Cinnamomum camphora N. et E.
• Thuộc họ: Long não (danh pháp khoa học: Lauraceae)

Nhận dạng cây Long não

Cây Long não là một cây thuốc quý. Chúng xuất hiện với dạng cây gỗ, có chiều cao từ 10 – 15m. Cây có lá hình mũi mác, đơn nguyên, mặt trên có màu xanh, mặt dưới có màu nhạt hơn. Cuống lá dài, lá mọc so le với nhau, gân lá lông chim, không có lá kèm. Phần gốc của hai gân phụ lớn và gân giữa có hai tuyến nhỏ.

Hoa mọc thành cụm có hình sim 2 ngả ở hai ngọn cành. Kích thước hoa nhỏ, xuất hiện với màu vàng lục, lưỡng tính, đều. Đế hoa lõm, mang bộ nhụy và bao hoa xếp thành vòng 3 bộ phận một. Bộ nhụy gồm 1 – 2 vòng nhụy lép có tuyến, 3 vòng nhụy hữu thụ. Bao hoa gồm 3 cánh hoa và 3 lá đài.

Quả xuất hiện với hình cầu, có kích thước to bằng hạt tiêu đen, phần dưới xuất hiện cuống nhỏ hình chén. Quả Dã hương thuộc nhóm quả mọng. Chúng xuất hiện với đường kính khoảng 1cm và mọc thành từng cụm.

Phân bố

Long não là một loại cây thuốc quý có nguồn gốc từ những nước Đông Nam Á. Cụ thể như Đài Loan, phía Đông Nam Trung Quốc, miền Nam Nhật Bản và khu vực Đông Dương. Ngoài ra, loại dược liệu này còn xuất hiện nhiều tại ven bờ biển Đen, nước Úc và khu vực Kavkaz.

Ở Việt Nam, vị thuốc được tìm thấy ở nhiều khu vực thuộc tỉnh phía Bắc. Cụ thể như Bắc Giang, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc, Hà Giang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Yên Bái, Phú Thọ. Hiện nay, nhiều khu vực và đường phố Hà Nội cũng trồng nhiều cây Long não để đuổi muỗi, côn trùng và lấy bóng mát.

Bộ phận dùng

Bột kết tinh sau khi cất gỗ và phần lá cây Long não được sử dụng để làm dược liệu. Ngoài ra, phần thân, vỏ thân còn được dùng trong điều trị nhiều bệnh lý bằng cách ngâm rượu và lưu trữ.

Bột thuốc có màu trắng, có khi được nén thành khối tròn hoặc vuông, có mùi thơm đặc biệt.

Tính vị 

Tính ấm, vị cay, đắng, có ít độc (theo Bản Thảo Phẩm Hội Tinh Yếu).

Tính nóng, vị cay, có độc (theo Trung Dược Học).

Tính nóng, vị cay (theo Đông Dược Học Thiết Yếu).

Tính nhiệt, vị cay, không độc (theo Bản Thảo Cương Mục).

Quy kinh

Quy vào kinh Tâm và Tỳ (theo Bản Thảo Tái Tân).

Quy vào kinh Phế, Tâm và Vị (theo Đông Dược Học Thiết Yếu).

Quy vào kinh Can (theo Bản Thảo Tối Yếu).

Quy vào kinh Tâm và Tỳ (theo Trung Dược Học).

Thu hái và chế biến

Thu hái

Lấy gỗ vào mùa xuân và mùa thu. Nên lấy gỗ ở những cây trên 40 – 50 tuổi trở lên. Bởi những cây này có nhiều Long não (theo Dược liệu Việt Nam).

Chế biến

Chặt nhỏ cành lá, thân cây. Mang dược liệu chưng cất để lấy Long não thô. Sau đó thăng hoa tinh chế lần nữa để tạo thành bột Long não tinh chế. Cho thuốc bột vào khuôn để có các khối, cục tròn hoặc vuông.

Chẻ nhỏ phần thân cây rễ, lá, cành và mang cất với nước để thu được tinh dầu và Long não (theo Dược Liệu Việt Nam).

Tiến hành ngâm dược liệu cùng với cồn 600 với tỉ lệ 1/10. Sử dụng thuốc này để xoa bóp (theo Phương Pháp Bào Chế Đông Dược).

Bảo quản

Dựng vị thuốc trong lọ kín. Để không làm mất hương vị, người dùng cần thêm Đăng tâm vào vị thuốc.

Phân biệt

Không nhầm lẫn bột Long não cùng với chất được lấy ra từ cây Đại Bi (danh pháp khoa học: Blumea balsamifera) mùi thơm nhưng hăng hơi, màu trắng xanh (theo Dược Liệu Việt Nam).

Thành phần hóa học của vị thuốc Long não

Vị thuốc chứa đa dạng các thành phần hóa học sau:

• Tinh dầu cùng với Long não tinh thể d-Camphora (theo Trung Dược Học).
• Trong gỗ cây có khoảng 2% tinh dầu và 0,5 Long não đặc (theo Dược Liệu Việt Nam).
• Lượng tinh dầu của dược liệu sau khi mang đi cất phân đoạn sẽ thu được tinh dầu đỏ (chứa Safrola, Carvacrola), tinh dầu trắng (dùng chế Cineola), tinh dầu xanh (chứa Camhoren, Azulen, Cadinen) (theo Hiện Đại Thực Dụng Trung Dược)
• Phần lá, phần rễ và phần thân chứa tinh dầu gồm những thành phần hóa học quan trọng: Carvacrol, Azullen, d-Limone, Cadinen, Campherenol, Caryophyllen, Terpineol, Phellandrene, d-Camphor, a-Pinen, Cineol, Safrol (theo Trung Dược Học).
• Thành phần chủ yếu của phần thân gỗ, phần rễ và phần lá là Long não tinh thể và tinh dầu. Tùy thuộc vào độ tuổi của cây, hàm lượng tinh thể và tinh dầu có thể thay đổi.

Long não thiên nhiên có mùi thơm đặc biệt, có tinh thể màu trắng, vị nóng, ở nhiệt độ thường, màu trắng, tính tan trong nước, lao não hoa dược, tan nhiều trong những dung môi hữu cơ (Ête, Clofoc, cồn), quay phai + 430. Vị thuốc có tính chất là một xeton.

Tinh dầu sau khi mang cất phân đoạn sẽ được tinh dầu đỏ (chứa Safrola, Cacvacrola), tinh dầu trắng (được sử dụng để chế Xineola), tinh dầu xanh (chứa Camhoren, Azulen, Cadinen) (theo Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam).

Tác dụng dược lý của vị thuốc Long não

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

• Tác dụng diệt khuẩn: Bôi thuốc vào da gây cảm giác ấm, diệt khuẩn và kích thích. Ngoài ra dược liệu cũng gây cảm giác mát và tê.
• Tác dụng đối với trung khu thần kinh: Vị thuốc có tác dụng kích thích tuần hòa, tăng cường hô hấp, hưng phấn trung khu thần kinh. Tác dụng được thể hiện rõ nhất khi sử dụng cho những trung khu thần kinh đang trong trạng thái ức chế. Cơ chế tác dụng là khi tiêm thuốc dưới da, thuốc phát huy tác dụng kích thích tại chỗ gây phản xạ hưng phấn.
• Tác dụng kích thích niêm mạc dạ dày: Dược liệu mang tác dụng kích thích niêm mạc dạ dày khi sử dụng bằng đường miệng. Việc sử dụng liều nhỏ sẽ tạo ra cảm giác ấm áp và dễ chịu. Tuy nhiên nếu sử dụng liều cao sẽ gây nên cảm giác buồn nôn và nôn ói.
• Tác dụng đối với hệ tim mạch: Việc sử dụng dược liệu ở những bệnh nhân có tim đang suy yếu sẽ mang tác dụng hưng phấn cơ tim. Tuy nhiên việc sử dụng vị thuốc với liều thông thường ở trường hợp tim suy yếu không mang tác dụng nào đối với cơ tim. Kết quả của một số cuộc thí nghiệm cho thấy chỉ khi nào chức năng của trung khu mạch máu bị suy kiệt thì việc sử dụng thuốc mới mang tác dụng hưng phấn.
• Tác dụng dược động học: Vị thuốc Long não dễ dàng được hấp thu qua niêm mạc, da ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. Trong đó có cả niêm mạc dạ dày. Thuốc khi được đưa vào cơ thể bị oxy hóa ở gan được Campherenol. Sau đó Campherenol chuyển hóa kết hợp với Glucoronic. Cuối cùng là bài tiết ra nước tiểu (theo Trung Dược Học).

Theo Y học cổ truyền

Tác dụng của vị thuốc Long não gồm:

• Trừ giới tiễn, liệu dương, hóa sang, sát trùng (theo Bản Thảo Phẩm Hội Tinh Yếu).
• Sát trùng, khứ phong thấp, trừ dịch uế, khai khiếu (theo Trung Dược Học).
• Khai thiếu, sát trùng, trừ thấp, lợi trệ khí (theo Bản Thảo Cương Mục).
• Sát trùng, thông quan, trừ uế khí, lợi khiếu (theo Đông Dược Học Thiết Yếu).

Chủ trị

• Dùng trong: Điều trị các chứng đau ở vùng bụng và tim, chữa thổ tả thuộc hàn thấp.
• Dùng ngoài: Xông hoặc rửa điều trị bệnh hắc lào, ghẻ lở, cưới khí (theo Đông Dược Học Thiết Yếu).

Độc tính

Theo Trung dược học, độc tính của dược liệu được thể hiện như sau:

• Khi sử dụng Long não với liều 0,5 – 1 gram có thể gây chóng mặt, hoa mắt, đau đầu, có cảm giác nóng, nói sản và gây kích thích.
• Khi uống dược liệu trên 2 gram dẫn đến tình trạng yên tĩnh nhất thời. Tiếp theo vỏ não bị tác động và kích thích dẫn đến co giật. Cuối cùng dẫn đến tình trạng suy hô hấp và tử vong.
• Tiêm bắp 4 gram và uống từ 7 – 15 gram gây tử vong.

Cấp cứu chủ yếu là ngăn ngừa tính mạng bị đe dọa và điều trị triệu chứng. Bởi vị thuốc này khi được đưa vào cơ thể thường được giải độc rất nhanh, bệnh nhân thường được cứu sống.

Cách sử dụng và liều dùng vị thuốc Long não

Cách sử dụng

Vị thuốc Long não có thể được sử dụng để rửa bên ngoài, thoa, xông hơi, uống trong (ngâm rượu hoặc tán thuốc thành bột) hoặc tiêm dưới da. Ngoài ra vị thuốc còn được sử dụng để nhỏ tai và súc miệng.

Liều dùng

• Dùng trong: Dùng 0,1 – 0,2 gram/ngày.
• Dùng ngoài: Sử dụng vị thuốc ở dạng thuốc bột với liều lượng thích hợp để trộn cùng với cồn hoặc dầu bôi.

Các bài thuốc điều trị bệnh từ dược liệu Long não

Nhờ thành phần hóa học, đặc tính và tác dụng dược lý đa dạng, vị thuốc Long não góp mặt trong nhiều bài thuốc điều trị bệnh.

Bài thuốc điều trị bụng đau do uế khí thuộc sa chứng từ vị thuốc Long não (Chương não tán – Trương Sơn Lôi Phương)

Nguyên liệu:

• Chương não
• Minh nhũ hương
• Một dược.

Cách thực hiện:

• Mang tất cả vị thuốc tán thành bột
• Mỗi lần lấy 0,01 gram thuốc bột để uống cùng với nước trà.

Bài thuốc từ dược liệu Long não điều trị lở loét do nằm lâu (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược)

Nguyên liệu:

• 2 gram Long não
• 2 gram Não sa
• 200 ml cồn 75%.

Cách thực hiện:

• Sử dụng cồn 75% chế với các vị thuốc đã chuẩn bị để tạo thành thuốc Tinctura dạng bôi
•  Dùng cao Hoàng liên tố phối hợp cùng với thuốc để bôi ngoài giúp điều trị các vết loét.

Bài thuốc từ dược liệu Long não điều trị hậu môn bị thấp chẩn lở ngứa (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược)

Nguyên liệu:

• 2 gram vị thuốc Long não 
• 2 gram Minh phàn
• 20 gram Mang tiêu.

Cách thực hiện:

• Hòa các nguyên liệu cùng với 600ml nước sôi, đợi nước nguội bớt thì mang đi ngâm và rửa vùng mông trong 10 phút
• Thực hiện mỗi ngày hai lần.

Bài thuốc điều trị chàm ở chân thường loét hoặc bội nhiễm bằng vị thuốc Long não (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược)

Nguyên liệu:

• 3 gram Long não 
• 2 miếng đậu hủ.

Cách thực hiện:

• Mang hai nguyên liệu giã nát và trộn lại
• Sau khi vệ sinh vùng da bị chàm, sử dụng hỗn hợp này đắp lên da để điều trị bệnh
• Thực hiện từ 1 – 2 lần mỗi ngày.

Bài thuốc từ dược liệu Long não chữa trị trẻ nhỏ bị lở ngứa (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược)

Nguyên liệu:

• Long não 
• Mè đen
• Hoa tiêu
• Liều lượng các vị thuốc bằng nhau.

Cách thực hiện:

• Tán bột các vị thuốc đã chuẩn bị
• Trộn thuốc bột cùng với Vaselin để tạo thành một hỗn hợp bôi ngoài da
• Sử dụng hỗn hợp bôi vào vùng da đang bị bệnh từ 1 – 2 lần/ngày.

Bài thuốc chữa bệnh sâu răng gây đau nhức bằng vị thuốc Long não (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược)

Nguyên liệu:

• Long não
• Chu sa
• Liều dùng hai vị thuốc bằng nhau.

Cách thực hiện:

• Tán bột các vị thuốc đã chuẩn bị
• Bôi thuốc vào răng bị sâu.

Bài thuốc điều trị bệnh đau khớp do bong gân bằng Long não (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược)

Nguyên liệu:

• Dầu Long não
• Dầu Tùng tiết.

Cách thực hiện:

• Trộn đều hai loại dầu
• Bôi dầu vào những chỗ bị đau khớp do bong gân.

Bài thuốc chữa giun kim từ Long não (theo Tào – Mỹ – Hoa – Thượng Hải Trung Dược Học)

Nguyên liệu:

• 1 gram Long não
• 6 gram Bình thang 
• 3 gram Hắc bạch sửu.

Cách thực hiện:

• Mang các vị thuốc tán bột và trộn đều
• Trước khi đi ngủ, hòa tan thuốc bột cùng với 100ml nước sôi
• Đợi đến khi nước nguội bớt thì sử dụng ống tiêm bơm thuốc vào hậu môn
• Thực hiện liên tục từ 3 – 5 đợt.

Bài thuốc từ Long não chữa ho có đờm, bệnh viêm họng, khó thở, thở khò khè

Nguyên liệu:

• 1,5 gram dược liệu Long não
• 7 gram phèn chua.

Cách thực hiện:

• Tán nhỏ các nguyên liệu, trộn đều
• Cho vào thuốc bột một ít cồn, sau đó hòa tan với nước ấm
• Sử dụng tăm bông hoặc bông gòn thấm vào thuốc, sau đó thoa trực tiếp thuốc vào cổ họng
• Mỗi ngày áp dụng bài thuốc từ 2 – 3 ngày.

Bài thuốc trị hắc lào, lang ben bằng Long não

Nguyên liệu:

• 12 gram vị thuốc Long não
• 10 gram rễ Bạch hạc.

Cách thực hiện:

• Tiến hành giã nhuyễn các nguyên liệu để tạo thành bột
• Trộn thuốc bột cùng với nước ép của một quả chanh tươi
• Vệ sinh da, thoa thuốc lên vùng da bị lang ben, hắc lào mỗi ngày cho đến khi những triệu chứng có dấu hiệu thuyên giảm thì ngưng.

Bài thuốc chữa trị bệnh hôi nách bằng Long não

Nguyên liệu:

• 0,4 gram Long não
• 1 củ gừng tươi.

Cách thực hiện:

• Gừng gọt vỏ và rửa sạch
• Thái gừng thành lát và giã nát
• Chắt lấy phần nước cốt gừng và hòa với vị thuốc còn lại
• Thoa trực tiếp hỗn hợp vào phần nách bị hôi
• Thoa thuốc từ 2 – 3 lần mỗi ngày
• Kiên trì áp dụng bài thuốc cho đến khi nhận thấy mùi hôi giảm bớt.

Kiêng kỵ

• Không sử dụng dược liệu cho phụ nữ mang thai và những người có khí hư (theo Trung Dược Học).
• Không sử dụng dược liệu ở những người có thấp nhiệt hoặc không phải là chân hàn (theo Đông Dược Học Thiết Yếu).

Lưu ý khi sử dụng

• Dược liệu có tính thông thiếu mạnh, không chỉ mang tính nóng mà còn bốc. Bên cạnh đó tính chất của dược liệu tương tự như Xạ hương. Người âm khí dễ hao, người dương khí dễ động. Việc sử dụng nhiều dược liệu không chỉ hao âm mà còn động dương.

Vị thuốc Long não được ứng dụng trong nhiều bài thuốc phòng ngừa và điều trị bệnh theo Y học cổ truyền. Tuy nhiên để nâng cao hiệu quả điều trị và đảm bảo an toàn, trước khi sử dụng vị thuốc, người bệnh nên trao đổi kỹ thông tin cùng với bác sĩ chuyên khoa hoặc thầy thuốc.