Sốt Xuất Huyết Ở Trẻ Em: Triệu Chứng, Điều Trị, Phòng Ngừa

Sốt xuất huyết ở trẻ em là một bệnh cấp tính, bệnh nguy hiểm và làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ. Ở những trường hợp nhẹ, bệnh nhi sẽ được theo dõi tình trạng bằng cách xét nghiệm tiểu cầu và kê thuốc điều trị tại nhà để phòng nguy cơ lây chéo bệnh, đồng thời giúp trẻ nghỉ ngơi đầy đủ. Đối với những trường hợp nặng, trẻ có thể bị rối loạn tri giác, tổn thương gan, rối loạn đông máu, sốc, suy hô hấp và tử vong nếu không kịp thời chữa trị đúng cách.

Bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em là gì? Nguyên nhân gây bệnh

Sốt xuất huyết nói chung hay là sốt xuất huyết ở trẻ em nói riêng là một bệnh truyền nhiễm cấp tính. Bệnh xảy ra do sự lây truyền của virus Dengue qua vật chủ trung gian là muỗi vằn.

 Đối với những trường hợp nhẹ, bệnh nhân bị sốt xuất huyết sẽ có biểu hiện sốt cao, phát ban trên da, đau cơ khớp. Đối với những trường hợp nặng do không chữa trị kịp thời, bệnh nhân có thể bị chảy máu, rối loạn tri giác, đột ngột tụt huyết áp và gây ra nhiều vấn đề khác dẫn đến tử vong.

Virus gây sốt xuất huyết – virus Dengue xuất hiện với 4 chủng loại, bao gồm: DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Khi bị đốt trên da bởi muỗi vằn cái mang mầm bệnh, trẻ sẽ nhanh chóng bị nhiễm bệnh. Tùy thuộc vào từng trường hợp, thời gian ủ bệnh của bệnh sốt xuất huyết dao động trong khoảng 8 – 11 ngày.

Đối với những người lành, nếu bị muỗi đốt trên da, virus Dengue sẽ thâm nhập vào máu. Đối với những trường hợp bị nhiễm virus trước đó do muỗi đối, virus sẽ truyền sang muỗi.

Thông thường hệ miễn dịch sẽ có khả năng chống lại virus Dengue sau khi bệnh sốt xuất huyết đã được chữa khỏi. Tuy nhiên bệnh vẫn có thể tái phát do sự xâm nhập của những chủng virus còn lại. Do có hệ miễn dịch suy yếu nên bệnh sốt xuất huyết thường xuất hiện ở trẻ em hơn so với người lớn.

Triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em

Bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em có diễn tiến phức tạp và có biểu hiện ở nhiều dạng khác nhau. Sự khởi phát của bệnh cùng với những triệu chứng thường diễn ra khá đột ngột. Bệnh nhanh chóng diễn biến từ nhẹ đến nặng và trải qua ba giai đoạn, gồm: Giai đoạn sốt, giai đoạn nghiêm trọng (nguy hiểm) và giai đoạn hồi phục.

1. Giai đoạn sốt

Trong giai đoạn đầu, sốt xuất huyết khiến trẻ nhỏ đột ngột sốt cao và sốt liên tục, quấy khóc và bứt rứt ở những trẻ còn nhỏ. Những trẻ lớn hơn bị sốt kèm theo đau đầu, buồn nôn, chán ăn, đau cơ khớp, biểu hiện do sung huyết (có chấm xuất hiện dưới da), chảy máu cam hoặc chảy máu chân răng, nhức ở hai hố mắt.

Thường không có phản ánh rõ ràng khi tiến hành xét nghiệm máu ở giai đoạn sốt. Cụ thể, Hematocrit (dung tích hồng cầu) đa số bình thường, số lượng tiểu cầu giảm dần hoặc bình thường, trong khi số lượng bạch cầu thường có dấu hiệu giảm.

2. Giai đoạn nguy hiểm

Sau khi trải qua giai đoạn sốt của bệnh sốt xuất huyết, trẻ sẽ trải qua giai đoạn nguy hiểm. Giai đoạn này thường xảy ra vào ngày thứ 3 – 7 sau khi bệnh bùng phát. Sốt xuất huyết ở giai đoạn nguy hiểm khiến trẻ bị thoát huyết tương (bụng chướng to do huyết tương trong máu thoát ra ồ ạt, thường xảy ra kéo dài từ 24 đến 48 giờ đồng hồ, làm tăng nguy cơ dẫn đến tử vong), sốt đã thuyên giảm hoặc còn sốt.

Trong giai đoạn nguy hiểm, kết quả thăm khám có thể cho thấy trẻ có dấu hiệu bị tràn dịch ở màng bụng, màng phổi, mi mắt phù nề, gan to bất thường. Đối với những trường hợp bị thoát huyết tương nặng, trẻ có thể bị sốc. Khi đó trẻ sẽ có những biểu hiện nghiêm trọng gồm:

• Lạnh đầu chi
• Lờ đờ
• Bứt rứt
• Vật vã
• Da lạnh, ẩm
• Tiểu ít
• Mạch nhanh nhỏ
• Huyết áp kẹt (huyết áp tối thiểu và huyết áp tối đa cách nhau dưới 20mmHg), không thể đo được huyết áp hoặc tụt huyết áp
• Xuất huyết dưới da hoặc những mảng bầm tím xuất hiện
• Những nốt xuất huyết tập trung hoặc xuất hiện rải rác ở mặt trong hai cánh tay và mặt trước hai cẳng chân, ở phần bụng, mạng sườn, đùi
• Xuất huyết ở niêm mạc như tiểu ra máu, chảy máu chân răng, chảy máu mũi.

Phụ huynh cần lưu ý tình trạng xuất huyết không phải là triệu chứng bắt buộc phải có của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em. Bởi triệu chứng xuất huyết có thể không biểu hiện mặc dù trẻ đang mang bệnh. Chính vì thế bệnh vẫn tiến triển và có thể đã tới giai đoạn nguy hiểm, trẻ có thể tử vong mặc dù triệu chứng xuất huyết có hoặc không có xuất hiện.

Một trong những biến chứng nguy hiểm của bệnh sốt xuất huyết là trẻ bị sốc. Khi đó sẽ xuất hiện ba tình trạng suy giảm gồm giảm thân nhiệt, giảm tri giác và giảm huyết áp.

Xét nghiệm máu trong giai đoạn nguy hiểm thấy lượng tiểu cầu giảm mạnh, thường giảm còn dưới 100.000/mm3. Trẻ có thể bị rối loạn đông máu và đe dọa đến tính mạng ở trường hợp nặng.

3. Giai đoạn phục hồi

Khoảng 48 đến 72 giờ đồng hồ sau giai đoạn nguy hiểm là giai đoạn phục hồi. Lúc này tình trạng cải thiện nhiều, trẻ hết sốt, huyết áp ổn định hơn, có biểu hiện thèm ăn và tiểu nhiều hơn. Kết quả cho thấy số lượng bạch cầu tăng lên nhanh khi thực hiện xét nghiệm máu, số lượng tiểu cầu dần dầu trở về mức bình thường nhưng thường diễn ra chậm hơn so với bạch cầu.

Biện pháp chăm sóc và điều trị bệnh sốt xuất huyết cho trẻ tại nhà

Mục tiêu của quá trình chăm sóc, điều trị và theo dõi bệnh sốt xuất huyết tại nhà là kịp thời nhận biết trẻ bị bệnh, chăm sóc trẻ nhỏ đúng cách và sớm phát hiện những triệu chứng, dấu hiệu bệnh trở nặng. Từ đó kịp thời cấp cứu trẻ nhỏ tại cơ sở y tế.

Đối với những trường hợp bị sốt xuất huyết cấp độ 1 và 2, phụ huynh có thể giúp trẻ điều trị tại nhà, chăm sóc và theo dõi chặt chẽ hoặc nhập viện điều trị khi nhận thấy cần thiết. Bên cạnh đó phụ huynh cần tuân thủ đúng với hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Tuyệt đối không sử dụng thêm những loại thuốc khác hoặc áp dụng những mẹo chữa theo kinh nghiệm mách bảo.

Mặc dù được chăm sóc tại nhà nhưng trẻ vẫn cần được theo dõi chặt chẽ 24/24 giờ. Phụ huynh cần thường xuyên đo nhiệt độ của trẻ bằng cách cặp nhiệt độ bên khóe miệng hoặc ở nách hay hậu môn, cứ vài giờ đo một lần. Đối với những gia đình sử dụng cặp nhiệt độ điện tử, phụ huynh cần cặp nhiệt độ trên người bình thường trước trước khi cặp cho trẻ để đánh giá tính xác thực dụng cụ đo thân nhiệt. Nên thay thế bằng nhiệt kế thủy ngân nếu nhận thấy sai lệch.

Phụ huynh cần lưu ý theo dõi sát trẻ nhỏ vì thời điểm trẻ hết sốt là thời gian nguy hiểm nhất của bệnh sốt xuất huyết (thường xảy ra vào ngày thứ 3 đến hết ngày thứ 6). Khi đó tình trạng sức khỏe của trẻ có thể chuyển biến xấu, bệnh trở nặng và sốc khiến trẻ tử vong nếu không sớm được phát hiện.

Ngoài ra ba mẹ cần cho trẻ nghỉ ngơi tuyệt đối, tránh ủ kín trẻ hoặc mặc nhiều quần áo cho trẻ và không nên cho trẻ chơi đùa nhiều.

Sử dụng thuốc

• Thân nhiệt của trẻ trên 38,5 độ C

Trong trường hợp nhiệt độ tăng trên 38,5 độ C, ba mẹ cần cho trẻ hạ sốt bằng thuốc hạ sốt loại Paracetamol đơn chất. Cho trẻ uống Paracetamol với liều từ 10 – 15mg/ kg trọng lượng/ lần, cứ 6 giờ sử dụng 1 lần nếu trẻ vẫn còn sốt cao. Cần đo lại nhiệt độ của trẻ sau 1 giờ sử dụng thuốc hạ nhiệt.

Phụ huynh cần lưu ý tuyệt đối không cho trẻ sử dụng thuốc chứa Aspirin. Nguyên nhân là do việc sử dụng chất này có thể gây rối loạn đông máu dẫn đến chảy máu kéo dài và làm phát sinh nhiều vấn đề nghiêm trọng cho người bị sốt xuất huyết, nhất là trẻ nhỏ.

• Thân nhiệt của trẻ trên 37 độ C, dưới 38,5 độ C

Trong trường hợp thân nhiệt của trẻ trên 37 độ C, dưới 38,5 độ C, phụ huynh không cần cho trẻ uống thuốc hạ nhiệt. Thay vào đó bạn có thể sử dụng khăn nhúng nước ấm để lau mát cho trẻ (nhiệt độ của nước nên thấp hơn nhiệt độ của trẻ vài ba độ). Điều này sẽ giúp quá trình làm thoát nhiệt cho trẻ diễn ra dễ dàng.

• Thân nhiệt của trẻ trên 39 độ C

Khi bị sốt trên 39 độ trong thời gian dài, cơ thể của trẻ sẽ bị mất nước cùng với những chất điện giải kèm theo. Từ đó dẫn đến rối loạn thần kinh, thậm chí co giật ở trường hợp không xử lý kịp thời. Do đó phụ huynh cần cho trẻ uống nhiều nước lọc và nước ép trái cây để bù lại lượng nước đã mất, càng tốt hơn khi trẻ uống được nước pha oresol.

Trong trường hợp không có oresol, ba mẹ nên cho trẻ uống thêm nước chanh tươi, nước ép cam để bổ sung thêm vitamin C, giúp cải thiện hệ miễn dịch và nâng cao khả năng phòng chống bệnh.

Khi bị sốt xuất huyết, trẻ thường có biểu hiện lười ăn, bỏ ăn, miệng nhạt, nôn mửa. Điều này khiến trẻ dễ bị hạ đường huyết do không bổ sung đủ nguồn dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Bên cạnh đó phụ huynh cần lưu ý cho trẻ uống từ từ. Nguyên nhân là do việc uống quá nhiều cùng một lúc, uống quá nhanh có thể khiến trẻ bị đầy bụng và gây nôn.

Về dinh dưỡng

Trong thời gian chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết, phụ huynh cần cho trẻ ăn thức ăn lỏng dễ tiêu hóa và đầy đủ chất dinh dưỡng như súp rau củ, cháo dinh dưỡng, súp thịt gà, sữa uống các loại, sữa uống các loại… Bên cạnh việc bổ sung dinh dưỡng, bạn cần cho trẻ nghỉ ngơi hợp lý. Điều này sẽ giúp trẻ mau lành bệnh.

Đối với những trường hợp trẻ bị nôn hoặc ăn ít, bạn nên cung cấp đủ năng lượng cho trẻ bằng cách cho trẻ ăn nhiều bữa trong ngày để phòng ngừa suy dinh dưỡng. Bên cạnh đó bạn cần tránh cho trẻ sử dụng những loại thực phẩm khó tiêu như thức ăn nhiều dầu mỡ, chất béo, đồ nếp…

Đối với những trẻ đang bú sữa mẹ, bạn nên gia tăng số lần bú cho trẻ, đồng thời kéo dài thêm thời gian bú. Để cung cấp chất dinh dưỡng cho trẻ, phụ huynh cần cho trẻ sử dụng thêm nữa. Điều này sẽ giúp trẻ tăng cường sức khỏe, mau chóng phục hồi bệnh.

Những điều cần tránh khi chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết

Trong thời gian chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết, phụ huynh cần tránh thực hiện những điều dưới đây:

• Không nên cắt lễ và cạo gió. Bởi điều này có thể gây đau, chảy máu và khiến trẻ bị nhiễm trùng.
• Không cho trẻ uống nước ngọt, nước có ga hoặc những loại nước có màu. Bởi những loại thức uống này có thể gây nhầm lẫn với hiện tượng xuất huyết tiêu hóa ở trẻ.
• Khi trẻ bị sốt xuất huyết, bạn cần tránh cho trẻ truyền dịch ở những cơ sở y tế không đủ điều kiện hoặc những phòng khám tư. Nguyên nhân là đo đã có nhiều trường hợp gặp nguy hiểm, bệnh kéo dài và trở nên nghiêm trọng do truyền dịch không đúng.
• Tuyệt đối không được tự ý cho trẻ sử dụng thuốc kháng sinh vì sốt xuất huyết ở trẻ em là sốt do virus, việc sử dụng thuốc kháng sinh sẽ không có tác dụng. Phụ huynh chỉ nên cho trẻ sử dụng kháng sinh khi có bội nhiễm và có chỉ địn dùng thuốc của bác sĩ chuyên khoa.

Những dấu hiệu cảnh báo trẻ cần được nhập viện

Trẻ bắt đầu hạ sốt từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 7, có nhiệt độ khoảng 37,5 – 38 độ C hoặc thấp hơn. Tuy nhiên đây là giai đoạn nguy hiểm và có thể xuất hiện những dấu hiệu cảnh báo sau:

• Đau bụng
• Nôn trớ
• Quấy khóc, bứt rứt
• Lừ đừ, li bì
• Tay chân nhớp lạnh, tím
• Vã mồ hôi
• Xuất huyết như chảy máu chân răng, chảy máu mũi, ói ra máu, đi tiêu ra phân đen.

Biện pháp phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em

Hiện tại vẫn chưa có vắc xin phòng bệnh và biện pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh sốt xuất huyết. Thông thường các hộ gia đình sẽ được hướng dẫn phòng bệnh bằng cách kiểm soát và tiêu diệt những loại côn trùng trung gian truyền bệnh. Cụ thể như diệt lăng quăng (bọ gậy), tiêu diệt muỗi trưởng thành, vệ sinh môi trường sống, tránh để muỗi đốt, loại bỏ những ổ chứa nước lắng đọng.

Các hộ gia đình có thể áp dụng những biện pháp dưới đây để loại bỏ nơi sinh sản và sinh sống muỗi, tiêu diệt bọ gậy/ lăng quăng, cụ thể:

• Đậy kín những dụng cụ có chứa nước. Điều này sẽ khiến muỗi không thể vào đẻ trứng.
• Đối với những dụng cụ để nước có dung tích lớn như vại, chum, giếng, bể… bạn nên thả cá vào để cá nhanh chóng ăn hết bọ gậy/ lăng quăng nếu có. Đối với trường hợp này, bạn nên lựa chọn những loại cá gồm cá lê Argentina, cá chép, cá rô phi, cá sóc, cá bảy màu…
• Đối với những dụng cụ chứa nước vừa và nhỏ như khạp, lu… bạn nên vệ sinh chúng hàng tuần.
• Đối với những phế liệu, vật dụng xung quanh nhà và trong nhà, bạn cần thu gom và vứt bỏ chúng. Cụ thể như mảnh vỡ vỏ chai, lọ, chai, mảnh lu vỡ, vỏ quả dừa, ống bơ, vỏ xe cũ, lốp xe, hốc tre…
• Lật úp các vật dụng chứa nước khi không dùng hoặc chưa sử dụng đến.
• Vệ sinh môi trường sống hàng tuần, phát quang bụi rậm quanh nhà, giữ cho nhà cửa khô ráo, sáng sủa và sạch sẽ.
• Đối với những bát nước kê chân tủ đựng chén bát hay đồ ăn, bạn cần bỏ dầu hoặc bỏ muối vào bát. Ngoài ra cần thường xuyên thay nước bình hoa.

Biện pháp giúp phòng ngừa muỗi đốt cho trẻ:

• Cho trẻ ngủ trong màn, kéo rèm, giăng mùng kể cả ban ngày.
• Cho trẻ mặc quần áo dài tay.
• Sử dụng nhang hương chống muỗi, bình xịt diệt muỗi, vợt điện diệt muỗi, kem xua muỗi…
• Tránh cho trẻ chơi gần những khu vực tối kín, nơi ẩm thấp, nơi muỗi tập trung.

Sốt xuất huyết ở trẻ em là bệnh lý nguy hiểm, có thể khiến trẻ bị sốc và tử vong nếu không kịp thời điều trị hoặc xử lý không đúng cách. Chính vì thế bạn cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay khi nghi ngờ trẻ bị sốt xuất huyết. Khi đó trẻ sẽ được thăm khám và điều trị kịp thời. Tuyệt đối không tự ý cho trẻ uống thuốc hoặc áp dụng các mẹo chữa theo kinh nghiệm để tránh gây nguy hiểm.