Viêm phế quản ở trẻ em rất phổ biến nhưng ít cha mẹ để ý

Trẻ em là đối tượng dễ mắc viêm phế quản bởi vì hệ miễn dịch còn non yếu, khó chống lại tác nhân gây bệnh và sự thay đổi của môi trường, thời tiết. Viêm phế quản ở trẻ em nếu không được nhận biết sớm và điều trị đúng cách có thể làm ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài của trẻ, thậm chí gây biến chứng suy hô hấp, tử vong nhanh chóng.

Viêm phế quản ở trẻ em là gì? Nguyên nhân và triệu chứng

Viêm phế quản ở trẻ em là tình trạng viêm nhiễm kích thích tại niêm mạc phế quản – là đường dẫn khí nối khí quản và phổi. Viêm phế quản cấp tính thường phát triển nhanh chóng và không kéo dài. Hầu hết các trường hợp đều ở thể nhẹ nếu được điều trị sớm. Viêm phế quản mạn tính diễn ra trong thời gian dài hơn, có thể từ vài tháng đến nhiều năm, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ.

Trẻ sơ sinh ít bị viêm phế quản, các bé lớn hơn thường mắc viêm tiểu phế quản. Viêm tiểu phế quản ở trẻ em phần lớn do virus hợp bào đường hô hấp RSV gây nên, hiếm khi do vi khuẩn.

Nguyên nhân viêm phế quản ở trẻ em

Viêm phế quản cấp tính thường do nhiễm trùng đường hô hấp: 90% do virus và 10% do vi khuẩn. Viêm phế quản mãn tính có thể được gây ra bởi các đợt viêm cấp lặp đi lặp lại, gây kích thích và làm suy yếu đường thở theo thời gian, cuối cùng dẫn đến viêm phế quản mãn tính. Theo thống kê, trẻ nhỏ từ 6 tháng đến 3 tuổi là đối tượng thường xuyên mắc bệnh nhất, đặc biệt là ở nhóm bé 1 tuổi.

Viêm phế quản có thể do nhiều loại virus gây ra, chẳng hạn như virus hợp bào hô hấp RSV, virus parainfluenza (gây viêm đường hô hấp trên và dưới) virus adeno (gây co thắt phế quản, phổi) sởi và cúm. Trẻ có thể nhiễm các virus này trong không khí, khi chơi đùa, tiếp xúc với người mang mầm bệnh, sau đó dẫn đến bội nhiễm vi khuẩn. Lúc này tình trạng bệnh sẽ phức tạp hợp, triệu chứng nặng dần lên. Các vi khuẩn phổ biến có thể gây nên tình trạng viêm phế quản là phế cầu, liên cầu, tụ cầu…

Đặc biệt, viêm phế quản cấp tính rất dễ xuất hiện sau những đợt cảm lạnh thông thường, khi thời tiết lạnh đột ngột hoặc do môi trường ô nhiễm. Nếu sức đề kháng của trẻ non yếu thì những tác nhân này sẽ gây nên một đợt cấp mới của bệnh viêm phế quản.

Ngoài virus, viêm phế quản ở trẻ em còn là hệ quả của việc trẻ thường xuyên phải hít bụi bẩn, khói thuốc lá, xăng xe, hơi độc trong không khí ô nhiễm

Các nguyên nhân khác bao gồm nấm, dị ứng, trào ngược dạ dày thực quản.

Những trẻ em nào dễ mắc viêm phế quản hơn?

• Trẻ béo phì

Trọng lượng dư thừa quá nhiều sẽ làm giảm hoạt động hô hấp và cản trở lưu thông không khí. Do vậy, những trẻ có chỉ số BMI cao, thừa cân, béo phì thường có nguy cơ bị viêm phế quản cao hơn những trẻ khác.

• Trẻ có cơ địa dị ứng

Trẻ dễ bị dị ứng đường hô hấp với phấn hoa, bụi nhà, lông súc vật thường có phế quản nhạy cảm hơn, đặc biệt khi tiếp xúc với các dị nguyên.

• Trẻ thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc lá

Khói thuốc lá chứa khoảng 4000 chất độc hại, trong đó có các chất gây viêm các tế bào lông chuyển đường hô hấp. Trẻ em nếu hít phải khói thuốc lá thường xuyên, có nguy cơ mắc viêm phế quản mãn tính.

• Trẻ sống trong môi trường ẩm thấp

Môi trường chật chội và độ ẩm cao là điều kiện cho vi khuẩn và nấm mốc phát triển, gây bệnh đường hô hấp.

Triệu chứng viêm phế quản ở trẻ em

Bệnh viêm phế quản, đặc biệt là viêm phế quản phổi là bệnh rất thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, do trẻ còn quá nhỏ, bệnh lại không có dấu hiệu rõ ràng nên việc nhận biết ban đầu rất khó khăn.

Dấu hiệu ban đầu các mẹ có thể nhận thấy là trẻ khóc nhiều, bỏ bú, bỏ bữa, chán ăn, nôn ói, thậm chí là đau ngực… Do viêm, đường thở bị sưng tấy, tiết nhiều dịch nhầy nên trẻ  sẽ có những dấu hiệu ho nhiều và khó thở.

Ho là triệu chứng chính của viêm phế quản cũng là cơ chế của cơ thể để tống đờm và các tác nhân gây viêm nhiễm ra ngoài. Trẻ có thể ho khan hoặc ho có đờm. Nếu mẹ thấy trẻ có biểu hiện ho nhiều kèm theo những cơn sốt nhẹ, sổ mũi và đau họng thì khả năng cao trẻ đã bị viêm phế quản.

Viêm phế quản ở trẻ nhỏ thường phát triển qua 3 giai đoạn:

– Giai đoạn khởi phát: Trẻ có thể bắt đầu từ những triệu chứng viêm đường hô hấp thông thường như ho khan, sốt nhẹ, hắt hơi, sổ mũi. Các triệu chứng này khá phổ biến, dễ gây nhầm lẫn cho các mẹ khi nhận biết bệnh.

– Giai đoạn phát bệnh: Trẻ sốt cao hơn, bắt đầu khó thở hoặc thở nhanh. Da xanh xao. Xuất hiện những biểu hiện rối loạn tiêu hóa nhẹ như biếng ăn, bỏ bú, phân táo lỏng thất thường.

– Giai đoạn nguy hiểm: Nếu trẻ có những triệu chứng dưới đây, mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện ngay: Sốt cao trên 38 độ C, tay chân mềm yếu, môi khô, da khô, chảy nhiều mồ hôi và khó thở. Trẻ ho theo từng cơn, có thể có đờm. Trẻ thở khò khè hoặc thở bằng miệng. Da xanh xao, môi, đầu ngón tay, ngón chân tím tái. Xuất hiện các rối loạn tiêu hóa nặng như nôn, tiêu chảy. Nếu nặng hơn trẻ có thể rơi vào trạng thái li bì, không nhận thức, hôn mê và có những cơn co giật.

Bệnh viêm phế quản ở trẻ em có nguy hiểm không?

Trẻ em bị viêm phế quản không quá nguy hiểm ở giai đoạn mới khởi phát. Điều quan trọng là mẹ phải nhận biết bệnh sớm để điều trị đúng cách, phòng ngừa biến chứng. Tuy nhiên ở giai đoạn đầu, bệnh thường dễ nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác như viêm họng, ho… do chồng chéo triệu chứng. Khi vào giai đoạn nguy hiểm, bệnh gây ra nhiều tổn thương đường hô hấp, đặc biệt là phổi. Chức năng phổi bị suy giảm, có thể ảnh hưởng đến chức năng tim, gây suy hô hấp và tử vong.

Biến chứng thường gặp nhất ở những trẻ em bị viêm phế quản không được xử lý kịp thời là viêm phổi. Theo thống kê, cứ 20 giây thì có 1 trẻ em tử vong vì viêm phổi trên thế giới. Đây cũng là nguyên nhân đứng hàng thứ 4 gây tử vong ở trẻ em. 

Ngoài ra, trẻ thường bị viêm phế quản trong những độ tuổi rất nhỏ, thường dưới 3 tuổi. Đây là thời điểm vàng để trẻ phát triển thể chất và trí não. Nếu thường xuyên mắc bệnh trong giai đoạn này, trẻ dễ bị biếng ăn, chậm lớn, còi xương, giảm sức khỏe và tinh thần, gây ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài của trẻ nhỏ.

Cách chữa bệnh viêm phế quản ở trẻ em

Trẻ em bị viêm phế quản có thể khỏi nếu được điều trị sớm và đúng cách. Phác đồ điều trị viêm phế quản ở trẻ em phụ thuộc vào triệu chứng, tiền sử bệnh, tuổi tác, mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh và sức khỏe nói chung.

Hầu hết trong các trường hợp, bác sĩ không khuyến cáo sử dụng kháng sinh cho trẻ để điều trị viêm phế quản cấp ở trẻ em. Bởi vì hầu hết các trường hợp bệnh là do virus chứ không phải vi khuẩn. Kháng sinh chỉ có tác dụng đối với vi khuẩn. Hơn nữa dùng kháng sinh có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch và các cơ quan bên trong của trẻ em. 

Nguyên tắc của việc điều trị viêm phế quản ở trẻ em là phải giữ ấm cho trẻ, giúp trẻ làm sạch đường phế quản, nghĩa là giúp tống đờm ra ngoài để trẻ dễ thở hơn.

Phác đồ điều trị viêm phế quản ở trẻ em có thể bao gồm một số loại thuốc sau:

• Thuốc loãng đờm 
• Thuốc hạ sốt giảm đau (paracetamol, ibuprofen)
• Thuốc ho cho trẻ trên 4 tuổi

Việc sử dụng thuốc cho trẻ em cần tuân thủ phác đồ điều trị viêm phế quản từ phía bác sĩ để đảm bảo an toàn.

Lưu ý điều trị, chăm sóc và phòng ngừa viêm phế quản cho trẻ

• Không tự ý sử dụng kháng sinh. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có kết quả cấy vi khuẩn cụ thể và được chỉ định từ phía bác sĩ chuyên môn. 
• Trẻ phải uống nhiều nước để dễ dàng cho quá trình tống đờm. Hãy cho trẻ uống nhiều nước ấm mỗi ngày để giúp bé không bị tắc nghẽn đờm gây khó thở, sung huyết.
• Khi bé sốt nhẹ chỉ cần cho trẻ uống nhiều nước, mặc đồ thoáng mát, lau mồ hôi thường xuyên. Không nên ủ kín bé hoặc cho bé mặc nhiều chất liệu tổng hợp.
• Ngay khi trẻ có dấu hiệu cảm lạnh hay bắt đầu ho, sổ mũi thì mẹ nên điều trị dứt điểm, tránh các biến chứng về sau.
• Ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ đẻ non, trẻ dưới 2 tháng tuổi, bệnh thường rất nặng và diễn biến nhanh, trong khi triệu chứng lâm sàng lại rất sơ sài, không rõ ràng, dễ gây nhầm lẫn. Do vậy, khi thấy trẻ bắt đầu bú kém, bỏ bú, sụt cân, rối loạn tiêu hóa (nôn trớ, tiêu chảy..), khó thở, có những cơn ngừng thở, sùi bọt mép cần cho trẻ đi viện ngay.
• Khi trẻ bệnh, mẹ không nên ép bé ăn, chỉ cần đảm bảo dinh dưỡng, uống đủ nước, cho ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu như nước súp, nước cháo..
• Sau khi khỏi bệnh, trẻ vẫn cần được theo dõi sát và chăm sóc chu đáo: giữ ấm cơ thể, tránh bị lạnh, chủ động cách ly với các tác nhân gây dị ứng nếu có như phấn hoa, khói thuốc lá, bụi bẩn, ưu tiên bồi dưỡng để trẻ nhanh chóng hồi phục sức khỏe và hệ miễn dịch..
• Khi trẻ bị viêm mũi, viêm amidan hoặc các nhiễm nhiễm đường hô hấp trên khác mẹ cần điều trị kịp thời nhanh.

Bên cạnh những lưu ý về chăm sóc và điều trị, bố mẹ nên chủ động phòng ngừa viêm phế quản ở trẻ em bằng những biện pháp đơn giản sau:

• Đảm bảo cho trẻ uống đủ nước hằng ngày, ưu tiên dùng nước ấm
• Xây dựng chế độ ăn khoa học, đầy đủ chất dinh dưỡng, hạn chế các loại thực phẩm cay nóng, giàu chất béo no, đồ ăn chế biến sẵn, nhiều muối, nhiều đường
• Vệ sinh cá nhân, vệ sinh thân thể sạch sẽ, cho trẻ súc miệng bằng nước muối sinh lý hằng ngày
• Rửa tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, không cho trẻ dịu tay vào mắt, mũi, miệng khi chưa rửa sạch
• Giữ ấm cho trẻ khi thời tiết chuyển lạnh
• Giữ cho không gian sống của trẻ luôn sạch sẽ, thoáng mát, hạn chế bụi bẩn, khói thuốc lá, nấm mốc
• Tiêm chủng theo lịch và khám sức khỏe định kỳ

Viêm phế quản ở trẻ em là bệnh thường gặp, ở bất kỳ lứa tuổi nào, thời tiết nào. Ở dạng nhẹ, bệnh có thể không gây nhiều nguy hiểm đến sức khỏe của trẻ. Tuy nhiên, nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách, bệnh có thể diễn biến nặng và gây ra những hậu quả đáng tiếc. Do vậy, cha mẹ cần nắm vững các triệu chứng nhận biết, các sơ cứu và điều trị căn bản để bệnh khỏi dứt điểm, tránh biến chứng về sau.