Bạch Đầu Ông - Công Dụng Và Cách Dùng Cây Thuốc Trị Bệnh

Bạch đầu ông là loại cây mọc dại ở những bãi đất trống, đồng ruộng hay những nơi ẩm ướt. Dân gian hay thường gọi tên loại cây này với nhiều cái tên khác như: Bạch đầu cống, Phấn thảo, Miêu đầu hoa,… Trong Đông y, bạch đầu ông có tính lạnh, vị đắng, được quy vào kinh Vị và Đại trường, có tác dụng trị bệnh trĩ, lỵ Amip, viêm âm đạo, da đầu lở loét,…

Tên gọi – Phân nhóm

• Tên gọi khác: Bạch đầu công, Phấn thảo, Phấn nhũ thảo, Lão ông tu, Chú chi hoa, Miêu đầu hoa, Nại hà thảo,…
• Tên khoa học: Vernonia cinerea (L.) Less
• Họ: Thuộc họ Mao lương (Ranunculaceae)

Đặc điểm sinh thái

Mô tả dược liệu: Cây bạch đầu ông là cây thân thảo, cây cao khoảng 10 – 40 cm. Thân cây nhỏ, có màu xanh lục, toàn bộ thân cây có sợi lông trắng, mịn. Lá mọc so le, lá mọc ở gốc cây có kích thước lớn hơn lá ở ngọn, cuống lá dài. Mép lá có hình răng cưa không đều. Hoa có màu trắng hay tím, hai màu này có thể xuất hiện trên cùng một nhánh chẻ nhỏ. Hoa mọc thành cụm ở ngọn. Quả bế hình trứng ngược và có màu vàng nâu. Rễ nhỏ, có nhiều sợi rễ con, có hình trụ, dài khoảng 5 – 20cm, bên ngoài lớp rễ có phủ một lớp lông mịn và bên trong có lớp thịt màu nâu đất.

Phân bố: Cây bạch đầu ông là loại cây mọc hoang, xuất hiện rải rác ở nhiều tỉnh thành thuộc nước ta. Bên cạnh đó, loại cây này cũng mọc khá nhiều ở các nước thuộc châu Phi, châu Đại Dương và các nước thuộc khu vực Đông Á.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và cách bảo quản

Bộ phận dùng: Toàn bộ bộ phận của cây bạch đầu ông đều có tính dược phẩm nên được sử dụng để bào chế thành thuốc.

Thu hái: Thu hái cây bạch đầu ông quanh năm.

Chế biến: Làm sạch toàn bộ nguyên liệu vừa được thu hoạch bằng nước sạch để loại bỏ bụi bẩn, lớp đất cát và tạp chất, sau đó tiến hành bào chế theo những cách sau:

• Tẩm cùng với một ít rượu rồi đem sao qua;
• Cắt thành từng đoạn nhỏ rồi đem phơi dưới bóng râm cho khô. Có thể dùng sống hoặc sao lên đều được.

Cách bảo quản: Bảo quản dược liệu khô trong bọc kín và lưu trữ nơi thoáng mát, không nên cất trữ ở nơi ẩm ướt để tránh tình trạng móc meo, thi thoảng nên lấy ra phơi lại.

Thành phần hóa học của dược liệu bạch đầu ông

Trong dược liệu bạch đầu ông có chứa các thành phần hoạt chất sau (theo Trung Dược Đại Từ Điển):

• Anemonol
• Anemonin
• Okinalin
• Okinalein
• Stigmasterol
• Sitoseterol
• Oleanolic acid
• Pulsatilla Nigricans
• Pulsatoside A
• Pulsatoside

Tính vị và quy kinh của dược liệu bạch đầu ông

Tính vị: Trong Đông y, dược liệu bạch đầu ông có vị đắng, tính lạnh.

Quy kinh: Dược liệu bạch đầu ông được quy vào 2 kinh là Vị và Đại trường.

Tác dụng dược lý của bạch đầu ông

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

• Hỗ trợ điều trị bệnh lao hạch, lao xương sau khi vỡ mủ, nhưng thời gian điều khá lâu, buộc người bệnh phải kiên trì;
• Trị lỵ Amip cấp và mãn tính chỉ sau 7 ngày và thời gian trung bình để đi tiêu bình thường là 1.4 ngày;
• Kháng lỵ trực trùng Amip, có tác dụng ức chế trực khuẩn Entamoeba Histolytica và trực trùng Amoeba khi tiến hành thí nghiệm ở chuột nhắt;
• Kháng vi sinh vật, ức chế trực khuẩn Shigella Dysenteriae, Staphylococcus Aureus, Pseudomonas Aeruginosa nhưng chỉ thấy kết quả khi hợp chất Tanin thay đổi.

Theo Y học cổ truyền:

• Công dụng: Lương huyết, thanh can. an thần, thoái nhiệt.
• Chủ trị: Hỗ trợ điều trị bệnh lỵ Amip, vết thương chảy máu, chảy máu cam, bụng đau, cổ họng đau, bệnh trĩ sưng đau, sốt rét phát cuồng, tích tụ độc tố, bụng đau,…

Cách dùng và liều lượng sử dụng dược liệu bạch đầu ông

Cách dùng: Dược liệu bạch đầu ông có thể được sử dụng độc vị hoặc kết hợp cùng với các vị thuốc khác ở dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc thuốc đắp ngoài.

Liều dùng: Dùng 8 – 12 gram/ ngày, có thể chia thành phần nhỏ để sử dụng trong ngày.

Bạch đầu ông và những bài thuốc hay theo kinh nghiệm của dân gian

1. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị bệnh viêm âm đạo, ngứa vùng kín ở nữ giới

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông và khổ sâm mỗi vị 20 gram.
• Cách thực hiện: Đem hai nguyên liệu trên nấu nước để rửa âm đạo mỗi ngày một lần.

2. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị mụn nhọt, lở loét sưng đau do nhiệt độc ở da đầu

• Chuẩn bị: 160 gram bạch đầu ông cùng với 2 gram băng phiến (tán bột).
• Cách thực hiện: Rửa sạch bạch đầu ông rồi đem nấu cùng với lượng nước vừa đủ thành cao. Vớt bỏ bã và tiếp tục cho bột băng phiến vào khuấy đều. Thoa thuốc trực tiếp lên vùng da bị mụn nhọt, lở loét. Nếu vết thương ở da đầu thì người bệnh cần cạo sạch đầu với tiến hành đắp thuốc.

3. Bài thuốc sử dụng bạch đầu ông trị lỵ Amip

• Chuẩn bị: 40 gram bạch đầu ông.
• Cách thực hiện: Sắc để lấy nước dùng. Đối với các bệnh lý ở mức độ nặng thì sử dụng nước sắc đặc để thụt vào lỗ hậu môn mỗi ngày một lần.

4. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị bệnh lỵ ra máu do nhiệt độc hay trị các loại trĩ ra máu

• Chuẩn bị: 20 gram bạch đầu ông, hoàng bá và trần bì mỗi vị 12 gram cùng với 6 gram hoàng liên.
• Cách thực hiện: Sắc một thang thuốc trên để lấy nước dùng. Người bệnh nên uống thuốc khi thuốc còn ấm, có thể chia thành nhiều phần nhỏ để uống hết trong ngày.

5. Bài thuốc sử dụng bạch đầu ông trị bệnh lỵ kèm sưng họng

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông và hoàng liên với mỗi vị là 30 gram cùng với 15 gram mộc hương.
• Cách thực hiện: Đem một thang thuốc trên sắc cùng với 5 bát nước. Tiến hành sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn 2 bát. Chia nhỏ thành 3 lần uống trong ngày. Người bệnh dùng thuốc khi thuốc còn ấm.

6. Bài thuốc sử dụng bạch đầu ông trị bệnh trĩ ngoại

• Chuẩn bị: Rễ cây bạch đầu ông tươi.
• Cách thực hiện: Rửa sạch rễ cây bạch đầu ông tươi bằng nước muối pha loãng. Sau đó vớt ra để ráo rồi giã nát, đắp trực tiếp vào hậu môn, giữ yên khoảng 30 phút rồi rửa lại bằng nước sạch.

7. Bài thuốc sử dụng bạch đầu ông trị tình trạng rụng tóc ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Một nắm rễ bạch đầu ông tươi.
• Cách thực hiện: Đem nắm rễ bạch đầu ông rửa sạch bằng nước muối để loại bỏ lớp bụi bẩn và đất cát. Sau đó, giã nát rồi đem đắp qua đêm, gội lại đầu bằng nước mát.

8. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị thoát vị bẹn

• Chuẩn bị: Rễ bạch đầu ông khoảng một nắm.
• Cách thực hiện: Mang rễ bạch đầu ông rửa sạch bằng nước rồi giã nát, cuối cùng đắp trực tiếp lên vị trí bị sưng và để qua đêm. Sau 20 ngày thực hiện kiên trì, người bệnh sẽ thấy rõ kết quả.

9. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị ho, sổ mũi, sốt

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông, ngũ trảo và lá gừa với mỗi vị là 15 gram.
• Cách thực hiện: Mang một thang thuốc trên sắc cùng với 5 chén nước. Tiến hành sắc cho đến khi lượng nước cô đặc còn lại khoảng 1 bát thuốc. Chia nhỏ thành 2 lần sử dụng trong ngày. Dùng thuốc liên tục trong vòng 3 – 5 ngày để bệnh tình thuyên giảm hoàn toàn.

10. Bài thuốc sử dụng bạch đầu ông hỗ trợ điều trị bệnh tăng huyết áp

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông, hy thiêm và chua me đất với liều lượng mỗi vị là 15 gram.
• Cách thực hiện: Sắc để lấy nước dùng. Sử dụng thuốc cho đến khi đường huyết áp trở lại bình thường.

11. Bài thuốc từ bạch đầu ông hỗ trợ điều trị bệnh viêm gan cấp gây vàng da

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông và diệp hạ châu mỗi vị 30 gram (dùng ở dạng khô).
• Cách thực hiện: Mang hai vị thảo dược đã được chuẩn bị sắc cùng với 5 chén nước. Sắc cô đặc cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn khoảng 2 chén thuốc. Dùng thuốc khi thuốc còn ấm, có thể chia thành nhiều lần uống trong ngày.

12. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị chứng rong kinh, kinh nguyệt không ổn định ở nữ giới

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông, lá ngải cứu và bạc thau với mỗi vị là 20 gram.
• Cách thực hiện: Làm sạch các vị thuốc trên bằng nước mát rồi giã nát, chắt lọc lấy phần nước cốt để dùng. Uống liên tục 10 ngày trước khi có kinh.

13. Bài thuốc từ bạch đầu ông trị chứng suy nhược thần kinh

• Chuẩn bị: Bạch đầu ông và hy thiêm mỗi vị 15 gram cùng với me chua đất và rau bợ mỗi vị 12 gram.
• Cách thực hiện: Làm sạch toàn bộ các nguyên liệu trên rồi sắc để lấy nước dùng. Mỗi ngày sử dụng 2 – 3 lần và liệu trình kéo dài từ 8 – 10 ngày.

Mặc dù dược liệu bạch đầu ông là vị thuốc lành tính, nhiều công dụng, nhưng các đối tượng có nhiệt tà, tiêu chảy, kiết lỵ thuộc loại hư hàn thì tuyệt đối không được sử dụng các bài thuốc từ loại dược liệu này. Mặt khác, tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc lương y để biết thêm công dụng và liều lượng sử dụng sao cho phù hợp với từng bệnh lý và đối tượng sử dụng.

Có thể bạn đọc quan tâm:

• Sinh khương – Vị thuốc hay với nhiều công dụng chữa bệnh
• Chè dây: Tác dụng và cách dùng có lợi cho sức khỏe
• Sâm đại hành và 10 tác dụng trị bệnh hay từ dược liệu