Viêm VA Là Gì? Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Cách Điều Trị

VA xuất hiện từ khi mới sinh ra. Khi trẻ đến 6 tuổi, VA phát triển kèm theo chức năng miễn dịch. Cơ quan này teo dần khi trẻ từ 9 đến 10 tuổi chỉ còn vết tích khi đến tuổi dậy thì. Tuy nhiên việc đường hô hấp bị quá nhiều vi khuẩn xâm nhập khiến VA hoạt động quá tải và gây ra tình trạng viêm VA. Tùy thuộc vào thời gian tiến triển, mức độ nghiêm trọng và đặc tính, nhiễm trùng VA được chia thành hai thể, bao gồm nhiễm trùng cấp tính và nhiễm trùng mạn tính.

VA là gì?

VA (Végétations Adénoides) là một tổ chức chứa nhiều tế bào bạch cầu. Không khí vào mũi khi hít thở, sau đó qua VA rồi mới di chuyển vào phổi. Thông thường cơ quan này sẽ có độ dày khoảng 4 – 5mm, không làm ảnh hưởng và không cản trở đường thở.

VA có nhiệm vụ chính là nhận diện vi khuẩn để kích thích cơ thể tạo ra kháng thể. Đồng thời giúp tiêu diệt các loại vi khuẩn gây bệnh khi chúng tái xâm nhập. Bao gồm: VA, amidan lưỡi, amidan hầu, amidan vòi. Trong đó amidan lưỡi còn được gọi là vòng Waldeyer. Cấu tạo của vòng này bao xung quanh đường ăn và đường thở. Tất cả tác nhân gây hại vào từ miệng và từ mũi đều phải xuyên qua vòng Waldeyer.

Những tế bào bạch cầu tồn tại ở VA có nhiệm vụ quan trọng là chờ sẵn và bắt lấy các loại vi khuẩn. Sau khi nhận diện được vi khuẩn, những tế bào này sẽ tạo kháng thể. Lượng kháng thể được tạo ra sẽ nhanh chóng nhân rộng và di chuyển khắp nơi. Trong đó nhiều nhất là vùng mũi họng. Trong trường hợp vi khuẩn tái xâm nhập, các kháng thể sẽ tự động vô hiệu hóa và tiêu diệt ngay vi khuẩn.

Viêm VA là gì?

Viêm VA là tình trạng viêm nhiễm xuất hiện ở VA. Bệnh xảy ra đường hô hấp bị quá nhiều vi khuẩn xâm nhập khiến VA hoạt động quá tải và gây ra tình trạng viêm nhiễm. Dựa đặc điểm và vào mức độ nghiêm trọng, tình trạng viêm nhiễm VA được chia ra thành hai thể. Bao gồm nhiễm trùng VA cấp tính và nhiễm trùng VA mạn tính.

Trong đó nhiễm trùng VA cấp tính là tình trạng viêm nhiễm cấp tính, có mủ hoặc xuất tiết ngay tại amiđan Lushka khi còn nhỏ. Thể bệnh này có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn (tuy nhiên rất hiếm). Nhiễm trùng VA mạn tính là tình trạng xơ hóa hoặc VA quá phát sau khi tình trạng viêm nhiễm cấp tính tái đi tái lại nhiều lần.

Nguyên nhân gây viêm VA

Tình trạng viêm VA thường xảy ra do sự xâm nhập vào đường hô hấp của các loại vi khuẩn. Cụ thể khi có quá nhiều vi khuẩn, VA sẽ hoạt động quá mức dẫn đến suy yếu và viêm nhiễm. Ở một số trường hợp khác, bệnh lý này có thể xảy ra và tiến triển nhanh do virus xâm nhập vào hầu họng.

Những loại virus và vi khuẩn gây nhiễm trùng VA thường gặp, bao gồm:

• Virus: Rhinovirus, Adenovirus, Myxovirus…
• Vi khuẩn: Haemophilus Influenzae, tụ cầu vàng, liên cầu khuẩn tan huyết bêta nhóm A…

Dấu hiệu nhận biết bệnh viêm VA

Tùy thuộc vào từng giai đoạn tiến triển của tình trạng viêm nhiễm, bệnh viêm VA có thể được nhận biết thông qua những dấu hiệu sau:

1. Dấu hiệu nhận biết viêm VA cấp tính

Viêm VA cấp tính thường xuất hiện ở những trẻ có độ tuổi từ 6 tháng tuổi đến 4 tuổi. Đôi khi tình trạng viêm nhiễm cũng có thể xảy ra ở những trẻ lớn hơn.

Đối với thể cấp tính, tình trạng nhiễm trùng VA thường xuất hiện kèm theo những triệu chứng sau:

• Sốt: Sốt cao, trẻ thường sốt từ 38 đến 39 độ C. Tuy nhiên trẻ cũng có thể sốt đến 40 độ C
• Nghẹt mũi: Nghẹt mũi kéo dài và nặng dần theo thời gian. Ban đầu tình trạng nghẹt mũi chỉ xảy ra ở một bên nhưng sẽ nghẹt ở cả hai bên mũi khoảng từ 1 – 2 ngày sau đó. Triệu chứng này khiến trẻ thở khó khăn, thở khụt khịt và thường xuyên phải thở bằng miệng (há miệng thở), nói hoặc khóc giọng mũi kín. Trẻ bú ngắt quãng hoặc thường xuyên bỏ bú vì không thể thở bằng miệng.
• Chảy nước mũi: Chảy nước mũi xuống dưới họng và chảy ra phía trước mũi. Lúc đầu nước mũi trong, càng về sau nước mũi càng đục.
• Ho: Triệu chứng ho thường xuất hiện muộn hơn so với những triệu chứng khác. Triệu chứng này thường xảy ra vào ngày thứ hai hoặc vào ngày thứ ba. Cơn ho thường xuyên xuất hiện do trẻ thở bằng miệng dẫn đến khô miệng hoặc ho nhiều do dịch nhầy chảy xuống họng từ vọng mũi họng và gây viêm.
• Rối loạn đường tiêu hóa: Ở một số trường hợp, viêm nhiễm cấp tính có thể khiến trẻ bị tiêu chảy và nôn trớn.
• Triệu chứng khác: Hơi thở có mùi hôi khó chịu, quấy khóc, biếng ăn, cơ thể mệt mỏi, trẻ nghe kém.

Tình trạng nhiễm trùng VA cấp thường không tiến triển mạnh và để lại biến chứng. Tại khu vực bị tổn thương thường có những biểu hiện như sau:

• Sưng hạch góc hàm
• Niêm mạc họng đỏ, xuất hiện dịch mũi ở thành sau họng do chảy từ trên vòm họng xuống
• Đọng dịch mũi ở các khen và hốc mũi, niêm mạc mũi nề đỏ.

2. Dấu hiệu nhận biết viêm VA mạn tính

Tương tự như thể cấp tính, bệnh VA mạn tính cũng xuất hiện ở những trẻ có độ tuổi từ 6 tháng tuổi đến 4 tuổi hoặc những trẻ lớn hơn. Tuy nhiên nhiễm trùng VA mạn tính là hậu quả của tình trạng nhiễm trùng VA cấp tính gây ra.

Bệnh viêm VA mạn tính thể hiện cho tình trạng xơ hóa tổ chức VA sau nhiều lần viêm cấp. Trong giai đoạn mạn tính, tình trạng viêm nhiễm thường chỉ đi kèm với hai triệu chứng. Đó là triệu chứng chảy nước mũi và nghẹt mũi mạn tính.

• Trẻ bị chảy dịch nhầy hoặc bị chảy nước mũi trong, đôi khi có thể chảy nước mũi mủ (triệu chứng của hiện tượng bội nhiễm). Triệu chứng chảy mũi thường kéo dài.
• Triệu chứng ngạt mũi xuất hiện với nhiều mức độ khác nhau. Thường chỉ ngạt về đêm nếu nước mũi ít hoặc ngạt suốt ngày nếu nước mũi nhiều, thậm chí bệnh nhân có thể bị tắc mũi hoàn toàn. Trẻ khóc hoặc nói giọng mũi, phải thở bằng miệng.

Trong trường hợp viêm nhiễm kéo dài, trẻ dễ rơi vào tình trạng thiếu oxy não nghiêm trọng. Khi đó các triệu chứng nặng nề hơn có thể xuất hiện, bao gồm:

• Trẻ chậm phát triển: Trẻ chậm phát triển cả về tinh thần lẫn thể chất, kém hoạt bát, chậm chạp.
• Rối loạn giấc ngủ: Khó chìm vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, nghiến răng khi ngủ, ngủ không yên giấc, ngủ ngáy, đái dầm, thường giật mình. Những cơn ngừng thở trong lúc ngủ có thể xuất hiện ở những trường hợp nặng.
• Rối loạn phát triển khối xương mặt: Trẻ bị nghẹt mũi kéo dài, thường xuyên thở bằng miệng, ít dùng mũi nên chóp mũi có thể trở nên nhỏ hơn qua nhiều năm, mũi tẹt, trán dô. Hàm trên vẩu, hàm dưới hẹp, mặt dài, răng hàm trên mọc lởm chởm, vẻ mặt kém nhanh nhẹn, luôn hở miệng. Đây chính là vẻ mặt đặc trưng của những trẻ nhỏ đang mắc bệnh viêm VA, là hậu quả của việc ít dùng mũi, thở bằng miệng kéo dài trong khoảng thời gian phát triển khuôn mặt.

Mức độ nguy hiểm của bệnh viêm VA

Nếu không được xử lý kịp thời, bệnh viêm VA có thể gây ra những biến chứng sau:

• Viêm mũi họng: Tình trạng nhiễm trùng VA kéo dài khiến thể tích VA đột ngột tăng lên, trẻ bị nghẹt mũi. Khi triệu chứng nghẹt mũi xảy ra dai dẳng kéo dài, lượng vi khuẩn cộng sinh tồn tại trong mũi sẽ nhanh chóng trở thành vi khuẩn gây bệnh.
• Viêm tai giữa: Bệnh viêm tai giữa là biến chứng thường gặp của tình trạng nhiễm trùng VA. Biến chứng này thường tiến triển với hai loại, gồm viêm tai giữa cấp mủ và viêm tai giữa thanh dịch hoặc mủ nhầy. Trong đó viêm tai giữa cấp mủ là biến chứng của nhiễm trùng VA cấp tính. Viêm tai giữa mủ nhầy hoặc thanh dịch là biến chứng của nhiễm trùng VA mạn tính.
• Viêm phế quản: Sau vài ngày sốt, ho và chảy mũi do VA bị nhiễm trùng, trẻ sẽ có dấu hiệu sốt cao hơn, thở nhanh và thở khò khè, ho nhiều dữ dội, có dấu hiệu tím tái và khó thở ở trường hợp nặng.
• Ảnh hưởng đến sự tiến triển của cơ thể: Lòng ngực bị hẹp bề ngang và bị dẹp, cơ thể bị biến dạng, bụng ỏng đít teo, lưng gù hoặc cong. Luôn buồn ngủ, mệt mỏi lười biếng, kém thông minh. Điều này xảy ra là do thở kém và nghe kém dẫn đến cơ thể không bình thường.
• Một số biến chứng khác: Viêm đường ruột, viêm thanh quản, viêm khí quản, viêm xoang, viêm khớp cấp, viêm cầu thận cấp, viêm ổ mắt (viêm mí mắt, chảy nước mắt, viêm màng tiếp hợp).

Biện pháp phòng ngừa bệnh viêm VA

Để phòng ngừa bệnh viêm VA tiến triển và gây biến chứng, trẻ cần được áp dụng một số biện pháp sau:

• Hạn chế đến nơi đông người, tránh cho trẻ đến gần những người bị ho hoặc thơm má. Khi di chuyển ngoài đường, phụ huynh cần cho trẻ mang khẩu trang y tế để tránh không khí ô nhiễm và bụi bẩn tiếp xúc với đường hô hấp.
• Sau 6 tháng trẻ nên được ăn dặm với đầy đủ chất dinh dưỡng. Đặc biệt nên cho trẻ tăng cường bổ sung khoáng chất và vitamin vào cơ thể.
• Cho trẻ uống nhiều nước mỗi ngày. Đặc biệt nên uống nước trước và sau khi vận động.
• Cho trẻ tiêm chủng đầy đủ và tiêm đúng lịch. Để dự phòng nhiễm trùng hô hấp, trẻ có thể dùng vaccin khô theo sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.
• Cần điều trị ngay và điều trị dứt điểm khi trẻ có dấu hiệu viêm mũi họng, tránh chậm trễ khiến bệnh trở nặng và làm phát sinh biến chứng. Đồng thời không tự ý cho trẻ sử dụng thuốc và không lạm dụng kháng sinh. Trong trường hợp trẻ bị sổ mũi nhiều và thường xuyên bị ho, phụ huynh nên đưa trẻ đến bệnh viện để tiến hành thăm khám, nội soi tai mũi họng. Từ đó đánh giá cụ thể về tình trạng VA và amidan quá phát.

Phác đồ điều trị viêm VA

Những phương pháp được chỉ định trong quá trình điều trị viêm VA cần dựa vào độ tuổi, mức độ nghiêm trọng của bệnh, tình trạng sức khỏe, giai đoạn viêm nhiễm, đã gây biến chứng hoặc có khả năng gây biến chứng hay chưa.

1. Nguyên tắc điều trị viêm VA

Đối với tình trạng nhiễm trùng VA cấp tính, bệnh nhân chủ yếu được nâng cao thể trạng và điều trị triệu chứng. Các loại kháng sinh chỉ được sử dụng khi có nghi ngờ  nhiễm khuẩn hoặc bệnh có khả năng gây biến chứng.

Đối với tình trạng nhiễm trùng VA mạn tính, bệnh nhân chủ yếu được cân nhắc áp dụng phương pháp phẫu thuật nạo VA.

2. Điều trị viêm VA cấp tính

Thông thường để điều trị nhiễm trùng VA cấp tính, bệnh nhân sẽ được áp dụng các phương pháp điều trị viêm mũi cấp tính thông thường. Cụ thể như hút mũi, rỏ mũi với mục đích làm thông thoáng mũi, giúp bệnh nhân dễ thở hơn. Trẻ nhỏ sẽ được chỉ định sử dụng thuốc sát trùng nhẹ. Trong đó thường dùng là ephedrin 1%, argyron 1%.

Khí dung mũi: Sử dụng kháng sinh và corticoid.

Kháng sinh toàn thân: Chỉ sử dụng kháng sinh toàn thân để điều trị cho những trường hợp viêm nhiễm nặng và có biến chứng.

Nâng đỡ cơ thể: Tăng cường bổ sung thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất (cam, rau lá xanh, trái cây, các loại quả mọng, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt, các loại đậu, các loại cá béo, trứng, thịt, sữa…), uống nhiều nước và duy trì thói quen luyện tập thể dục mỗi ngày.

Đối với những trường hợp bị nhiễm trùng VA cấp tính kéo dài, bác sĩ chuyên khoa sẽ tiến hành sờ vòm để giúp lượng mủ đang tụ lại trong tổ chức VA được giải phóng. Hoặc bác sĩ có thể bạo VA “nóng”. trước và sau khi nạo VA cần sử dụng kháng sinh liều cao. Tuy nhiên trường hợp này rất hãn hữu.

3. Điều trị viêm VA mạn tính

Đa số bệnh nhân bị nhiễm trùng VA mạn tính đều được chỉ định nạo VA. Tuy nhiên trước khi quyết định điều trị bằng phương pháp này, bác sĩ chuyên khoa sẽ xem xét tình trạng, thực hiện đúng với chỉ định và chống chỉ định.

Chỉ định phẫu thuật

Phương pháp nạo VA được chỉ định cho những trường hợp sau:

• Nhiều đợt nhiễm trùng VA cấp tính, viêm nhiễm tái đi tái lại nhiều lần (từ 5 – 6 lần/ năm).
• Nhiễm trùng VA làm phát sinh các biến chứng gần như viêm đường hô hấp, viêm tai, viêm mạch.
• Nhiễm trùng VA làm phát sinh biến chứng xa như viêm cầu thận cấp tính, viêm khớp cấp tính…
• VA quá phát làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đường thở.
• Tiến hành nạo VA điều trị viêm nhiễm cho trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên. Trong đó từ 18 đến 36 tháng tuổi là thời gian hợp lý nhất.

Chống chỉ định phẫu thuật

Chống chỉ định phẫu thuật cho những trường hợp sau:

Chống chỉ định tuyệt đối

• Bệnh nhân bị rối loạn đông máu
• Mắc bệnh ưa chảy máu.

Chống chỉ định tương đối

• Những người đang bị nhiễm trùng VA cấp tính
• Khi đang có nhiễm virus cấp tính như sốt xuất huyết, ho gà, sởi, cúm…
• Những bệnh nhân có cơ địa dị ứng, hở hàm ếch, hen phế quản.
• Đang mắc các bệnh mạn tính như bệnh giang mai, bệnh lao, bệnh AIDS…
• Thời tiết quá nóng hoặc quá lạnh.

Phương pháp nạo VA

Nạo VA là một thủ thuật điều trị nhiễm trùng tương đối đơn giản, có hiệu quả tốt, nhanh, được đánh giá là phương pháp vừa có khả năng điều trị (có thể nạo bỏ hết tổ chức VA) vừa phòng bệnh (phòng ngừa tái nhiễm và những biến chứng do bệnh VA gây ra).

Bác sĩ chuyên khoa có thể thực hiện nạo VA bằng thìa nạo La Moure (gây tê) hoặc bàn nạo La Force hoặc bằng dao Coblator, Hummer, Plasma (kết hợp nội soi mũi, gây tê). Thực hiện cắt amidan kết hợp với phương pháp nạo bỏ tổ chức VA dưới gây mê nội khí quản bằng Laser, Hummer, dao điện….

Viêm VA là bệnh lý nguy hiểm thường xảy ra ở trẻ nhỏ, đặc biệt là những trẻ có độ tuổi từ 6 tháng đến 4 tuổi. Trong trường hợp không sớm khám nội soi, chẩn đoán và điều trị, trẻ có thể bị rối loạn phát triển khối xương mặt, ảnh hưởng đến sự tiến triển của cơ thể và phát sinh ra nhiều biến chứng nguy hiểm khác. Vì thế nếu nhận thấy trẻ ho nhiều, sốt, chảy nước mũi và nghẹt mũi lâu ngày, phụ huynh nên đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ chuyên khoa kiểm tra và tư vấn điều trị.