Bệnh Xơ Gan Ứ Mật Nguyên Phát: Chẩn Đoán Và Điều Trị

Xơ gan ứ mật nguyên phát là bệnh lý tự miễn, xảy ra khi tế bào lympho T tấn công vào niêm mạc ống dẫn mật nằm bên trong gan. Bệnh có tiến triển chậm, khởi phát âm thầm và hầu như không gây ra triệu chứng lâm sàng trong nhiều năm. Hiện nay, không có thuốc hay phương pháp đặc hiệu đối với bệnh lý này. Mục tiêu chính của việc điều trị là giảm đau đớn, làm chậm tiến triển của bệnh và kéo dài thời gian sống.

Bệnh xơ gan ứ mật nguyên phát là gì?

Xơ gan ứ mật nguyên phát (xơ gan ứ mật tiên phát) là bệnh mãn tính, xảy ra khi hệ miễn dịch tự tấn công và phá hủy các ống mật bên trong gan, dẫn đến tình trạng ứ mật và xơ hóa tế bào gan. Do có tiến triển chậm nên trong những năm đầu khởi phát, bệnh lý này hầu như không gây ra bất cứ triệu chứng lâm sàng nào.

Đối với những trường hợp đã khởi phát triệu chứng, tiên lượng thời gian sống kéo dài khoảng 10 năm. Xơ gan ứ mật nguyên phát thường gặp ở phụ nữ từ 40 – 60 tuổi và rất hiếm khi xảy ra ở nam giới.

Đây là một trong những bệnh lý tự miễn có mức độ nguy hiểm, dễ phát sinh biến chứng nhưng chưa thể điều trị hoàn toàn. Mục tiêu chính của quá trình điều trị là làm chậm tiến triển của bệnh, giảm triệu chứng lâm sàng và kéo thời gian sống.

Triệu chứng nhận biết xơ gan ứ mật nguyên phát

Xơ gan ứ mật nguyên phát tiến triển chậm nên thường không phát sinh triệu chứng trong nhiều năm. Tuy nhiên khi tổn thương ở ống mật tiến triển nặng, bạn có thể gặp phải một số triệu chứng như:

• Ngứa da (Đây là một trong những triệu chứng khởi phát đầu tiên)
• Mệt mỏi
• Khô mắt
• Khô miệng
• Đau ở vùng bụng bên phải
• Da sạm bất thường (Không liên quan đến tăng sinh melanin do tiếp xúc với ánh nắng)
• Vàng da
• Sưng bàn chân và mắt cá
• Báng bụng (bụng ứ dịch và sưng to)
• Có hiện tượng lắng đọng mỡ tại mí mắt, vùng da xung quanh mắt, khuỷu tay, đầu gối, lòng bàn tay/ chân
• Chán ăn

Nguyên nhân gây xơ gan ứ mật nguyên phát

Xơ gan ứ mật nguyên phát là bệnh tự miễn, xảy ra do hoạt động bất thường của hệ miễn dịch. Thông thường, các tế bào lympho T tích tụ ở gan có chức năng miễn dịch, kháng khuẩn, nấm, virus và bảo vệ cơ quan này.

Tuy nhiên ở người bị xơ gan ứ mật nguyên phát, tế bào lympho T có xu hướng tấn công và phá hủy niêm mạc ở đường mật bên trong gan. Theo thời gian, ống dẫn mật bị viêm, chít hẹp không gian bên trong gây ứ mật và làm tổn thương các tế bào gan lân cận. Lúc này, cơ thể sẽ có xu hướng hình thành mô sẹo để thay thế các tế bào gan tổn thương. Tuy nhiên các mô sẹo này không có chức năng hoạt động và dẫn đến tình trạng xơ gan.

Ngoài nguyên nhân trực tiếp, bệnh lý này cũng có thể khởi phát do một số yếu tố rủi ro sau:

• Giới tính nữ: Thống kê cho thấy, bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến nữ giới và rất ít khi xảy ra ở nam giới. Tỷ lệ mắc bệnh ở nữ cao gấp 10 lần so với nam giới.
• Độ tuổi: Xơ gan ứ mật nguyên phát thường xảy ra ở người từ 30 – 60 tuổi.
• Nhiễm trùng: Một số giả thuyết cho rằng, xơ gan ứ mật nguyên phát có thể bị kích hoạt bởi nhiễm trùng do nấm, vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng. Nguồn gốc của giả thuyết này là do các nhà nghiên cứu nhận thấy một lượng lớn bạch cầu ở các ống dẫn mật bên trong gan.

Xơ gan ứ mật nguyên phát có nguy hiểm không?

Xơ gan ứ mật nguyên phát xảy ra do hoạt động rối loạn của hệ miễn dịch. Đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa thể tìm ra loại thuốc hay phương pháp đặc hiệu đối với bệnh lý này. Đối với những trường hợp không kiểm soát kịp thời, bệnh có thể tiến triển và dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như:

• Suy giảm chức năng gan: Các mô sẹo thay thế cho tế bào gan bị hư tổn không có chức năng hoạt động. Do đó nếu quá trình này diễn ra liên tục, gan có thể bị tổn thương nghiêm trọng và suy giảm chức năng.
• Ung thư gan: Ở một số ít trường hợp, các mô sẹo do xơ gan ứ mật có thể chuyển biến và phát triển thành khối u ác tính. Nếu biến chứng này xảy ra, tiên lượng sống thường rất thấp.
• Giãn tĩnh mạch: Hiện tượng ứ mật ở gan có thể ảnh hưởng đến quá trình lưu thông máu ở tĩnh mạch của gan, dạ dày, thực quản và một số cơ quan lân cận. Tình trạng này kéo dài dẫn đến giãn tĩnh mạch và tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa.
• Loãng xương: Ngoài chức năng chuyển hóa, gan còn đảm nhiệm vai trò tổng hợp các thành phần thiết yếu cho cơ thể. Suy giảm chức năng gan kéo dài có thể gây thiếu hụt canxi, vitamin D và dẫn đến chứng loãng xương.
• Tăng nguy cơ mắc các bệnh tự miễn khác: Tự miễn là một dạng rối loạn có tính chất tổng thể. Vì vậy ngoài tấn công vào ống dẫn mật, các tế bào lympho có thể làm hư hại xương khớp, niêm mạc, da,… và gây ra các bệnh lý như viêm khớp dạng thấp, hội chứng CREST, các bệnh về tuyến giáp,…

Chẩn đoán xơ gan ứ mật nguyên phát

Ban đầu, bác sĩ thường thăm khám lâm sàng và khai thác các triệu chứng mà bạn gặp phải. Sau đó bác sĩ có thể đề nghị thực hiện một số xét nghiệm và kỹ thuật chẩn đoán như:

• Chẩn đoán hình ảnh: Các chẩn đoán hình ảnh như X-Quang, MRI, CT được thực hiện nhằm quan sát biểu hiện của gan và các cơ quan xung quanh. Đối với những trường hợp đã tiến triển, chẩn đoán hình ảnh có thể nhận thấy gan và lách to hơn bình thường.
• Xét nghiệm máu: Kết quả từ xét nghiệm máu cho thấy nồng độ men gan bất thường và có sự hiện diện của kháng thể Antimitochondrial antibodies. Kháng thể này xuất hiện hầu hết ở các trường hợp xơ gan ứ mật nguyên phát.
• Sinh thiết gan: Bác sĩ sẽ tiến hành sinh thiết một mô gan nhỏ và đem kiểm tra. Qua kỹ thuật chẩn đoán này, bác sĩ có thể xác định được chức năng gan, giai đoạn phát triển của bệnh và loại trừ nguyên nhân ung thư gan.

Sau khi thực hiện các chẩn đoán xác định, bác sĩ có thể đề nghị chẩn đoán phân biệt với một số bệnh lý sau:

• Viêm ống mật xơ hóa nguyên phát
• Tắc nghẽn đường dẫn mật mãn tính (dị tật chít hẹp hoặc do sỏi)
• Viêm gan mãn tính
• Độc tính của thuốc (ví dụ: Chlorpromazin)
• Bệnh Sarcoid (bệnh u hạt)

Các phương pháp điều trị xơ gan ứ mật nguyên phát

Cơ chế khởi phát xơ gan ứ mật nguyên phát liên quan đến hoạt động rối loạn của hệ miễn dịch. Tương tự các bệnh tự miễn khác, xơ gan ứ mật nguyên phát không thể điều trị hoàn toàn. Các biện pháp được áp dụng chỉ với mục đích kéo dài thời gian sống, làm chậm tiến triển của bệnh và giảm các triệu chứng lâm sàng.

1. Điều trị bằng thuốc

Thuốc được sử dụng trong điều trị xơ gan ứ mật nguyên phát chủ yếu là giảm triệu chứng, làm chậm tiến triển của bệnh, phòng ngừa và khắc phục biến chứng.

Các loại thuốc thường được sử dụng, bao gồm:

• Cholestyramin hoặc Colestipol: Các loại thuốc này được sử dụng bằng cách pha với nước lọc hoặc trộn đều với thức ăn nhằm giảm ngứa ngáy do xơ gan ứ mật gây ra. Thuốc hoạt động bằng cách giảm hấp thu cholesterol từ thức ăn, từ đó làm giảm bài tiết axit mật và cải thiện triệu chứng lâm sàng do ứ mật gây ra.
• Axit ursodeoxycholic (UDCA): UDCA thường được sử dụng trong điều trị chứng xơ gan mật nguyên phát và điều trị sỏi túi mật. Loại thuốc này hoạt động bằng cách giảm phospholipid và cholesterol trong muối mật, từ đó làm giảm axit mật trong máu và hạn chế tình trạng ứ mật. Tuy nhiên UDCA có thể gây ra một số tác dụng như tiêu chảy, rụng tóc, tăng cân,…
• Viên uống bổ sung khoáng chất và vitamin: Suy giảm chức năng gan có thể gây thiếu hụt chất dinh dưỡng và dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe. Để dự phòng và cải thiện các biến chứng do bệnh lý này gây ra, bác sĩ có thể chỉ định một số loại viên uống bổ sung như canxi, vitamin C, vitamin K, A, E, C,…
• Colchicin: Loại thuốc này thường được dùng trong điều trị và dự phòng bệnh gút cấp. Tuy nhiên, Colchicin cũng có thể sử dụng cho người bị xơ gan ứ mật nguyên phát nhằm giảm mức tăng bilirubin huyết thanh và phosphatase kiềm.

Người bị xơ gan ứ mật nói chung và xơ gan ứ mật nguyên phát đều có nguy cơ giãn tĩnh mạch và xuất huyết đường tiêu hóa. Vì vậy, bác sĩ sẽ tiến hành tầm soát tĩnh mạch thường xuyên và chỉ định điều trị dự phòng trong trường hợp cần thiết.

2. Phẫu thuật ghép gan

Phẫu thuật ghép gan thường được chỉ định đối với trường hợp ung thư gan, xơ gan mất bù, suy gan cấp và xơ gan ứ mật nguyên phát. Biện pháp này giúp cải thiện chức năng gan, giảm tạm thời các triệu chứng lâm sàng và kéo dài thời gian sống.

Tuy nhiên căn nguyên của bệnh bắt nguồn từ rối loạn miễn dịch. Do đó sau khoảng vài năm phẫu thuật, bệnh xơ gan ứ mật nguyên phát bắt đầu có xu hướng tái phát.

Hiện nay, ghép gan được xem là biện pháp có hiệu quả trong điều trị ung thư gan và các bệnh gan mãn tính. Tuy nhiên biện pháp này có chi phí rất cao, nguồn hiến tạng khan hiếm và dễ phát sinh biến chứng sau khi thực hiện.

Lối sống cho người bị xơ gan ứ mật nguyên phát

Xơ gan ứ mật nguyên phát có liên quan mật thiết đến yếu tố tự miễn và sức khỏe tổng thể. Vì vậy ngoài các phương pháp y tế, bạn nên kết hợp với lối sống lành mạnh để làm chậm tiến triển của bệnh và hỗ trợ điều hòa hoạt động của hệ miễn dịch.

Xây dựng lối sống khoa học cho người bị xơ gan ứ mật, bao gồm:

• Hạn chế dung nạp muối và các loại thực phẩm chứa nhiều natri. Nguyên tố vi lượng này có thể tăng ứ đọng dịch trong các mô và làm nghiêm trọng triệu chứng báng bụng.
• Bổ sung nhiều chất xơ, khoáng chất và vitamin nhằm hỗ trợ chức năng gan, ngăn ngừa tích tụ mỡ và hạn chế tăng cholesterol.
• Người bị xơ gan ứ mật hoặc mắc các vấn đề về gan nên tránh dùng bia rượu. Ethanol trong các loại đồ uống này có thể chuyển hóa thành độc tố và gây hư hại tế bào gan. Dùng bia rượu liên tục có thể tăng tốc độ tổn thương gan khiến gan suy kiệt và rút ngắn thời gian sống.
• Không tùy tiện sử dụng thuốc và các viên uống hỗ trợ. Sử dụng các loại thuốc không phù hợp có thể gây áp lực lên gan và làm nghiêm trọng các triệu chứng của bệnh.
• Tập thể dục mỗi ngày giúp nâng cao thể trạng và hạn chế nguy cơ loãng xương.
• Tránh hút thuốc lá và tiếp xúc với các hóa chất độc hại.
• Trao đổi với bác sĩ để biết lượng nước cần dung nạp mỗi ngày. Uống quá nhiều nước có thể gây ứ dịch, phù nề bụng và các chi.

Xơ gan ứ mật nguyên phát là bệnh lý tự miễn, tiến triển mãn tính và không thể chữa trị hoàn toàn. Tuy nhiên nếu thăm khám sớm và tích cực điều trị, bạn có thể kiểm soát các triệu chứng của bệnh, ngăn ngừa tiến triển và kéo dài thời gian sống.

Tham khảo thêm: Nguyên nhân gây xơ gan thường gặp và cách phòng ngừa, điều trị hiệu quả