Cây Cỏ Xước - Tác Dụng Chữa Bệnh Và Bài Thuốc Từ Dược Liệu
Trong dân gian cây cỏ xước được biết đến như là một loại cây dại mọc khắp mọi nơi, bờ bụi, bãi cỏ, trên rừng,… Trong Đông y cây cỏ xước được xem là một vị thuốc để chữa bệnh. Vậy tác dụng chữa bệnh của cây cỏ xước được thể hiện như thế nào? Bài thuốc nào được sử dụng trong dân gian?
Cây cỏ xước
Tên gọi khác: Nam Ngưu tất, Ngưu tịch, Hà ngù, Thín hồng mía, Co nhả lìn ngù, hoài ngưu tất, hồng ngưu tất, cây bách bội…
Tên khoa học: Achysanthes aspera L.
Họ: Amaranthaceae (họ Rau dền)
Phân bố
Cây cỏ xước có tên khoa học là Achyranthis asperae, trong Đông y nó được gọi với cái tên nam ngưu tất, thổ ngưu tất, bách bội, ngưu kinh, là loại thực vật thuộc họ Dền. Đây là một loại cây thân thảo, sống lâu năm, chiều cao có thể từ 60cm đến 1m, phân bố khắp vùng phía Đông và Nam Châu Á như Nhật, Trung Quốc, Lào, Thái, Campuchia, Ấn Độ, Bhutan, Nepal, Malaysia,… đôi khi cũng có thể xuất hiện ở Châu Phi và Châu Âu. Ở Việt Nam chúng mọc ở những vùng đất bỏ hoang, hai bờ sông, trên rừng, sườn đồi, vùng có khí hậu thuận lợi vùng núi phía Bắc như Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La,…
Đặc điểm hình thái cây cỏ xước
Về đặc điểm: cây cỏ xước có thân mảnh, hơi vuông, có lông tơ, các mấu phình to giống như đầu bò, các cành thường mọc đối nhau, lá đơn nguyên mọc đối, phiến lá có hình trứng đầu nhọn, mép nguyên hoặc có hình elip, cụm hoa mọc thành bông ở đầu cành hoặc kẽ lá, quả có hình bầu dục, rễ có màu nâu nhạt, nhẵn, có lúc lại nhăn, có các nốt sần của rễ con, cong queo, có độ dài khoảng 10 – 15cm.
Về phân loại: cây cỏ xước có 4 loại cơ bản, thường gặp nhất là loại cỏ xước Ấn Độ, cỏ xước lông trắng, cỏ xước xù xì và cỏ xước màu xám đỏ. Trong đó cỏ xước lông trắng xuất hiện ở nước ta nhiều nhất, mọc rất phổ biến khắp mọi nơi.
Người ta có thể dùng toàn thân của cây làm vị thuốc, nhưng bộ phận rễ thường được sử dụng nhiều nhất. Để dùng làm thuốc, họ nhổ toàn thân cây cỏ xước, rửa sạch với nước; thái thành từng khúc ngắn, nhỏ rồi phơi khô đựng trong bao nilon và bảo quản nơi khô ráo thoáng mát rồi để dành dùng dần dần.
Tác dụng chữa bệnh của cây cỏ xước
Bộ phận dùng: Toàn thân đặc biệt là phần rễ
Thu hái – sơ chế: Cả cây được thu hoặc quanh năm, riêng đối với phần rễ vụ thu hoạch chính là mùa đông khi thân và á đang khô, rễ đã phình to. Phần rễ được đào lên, cắt bỏ phần rễ nhỏ, phơi cho đến khi vỏ ngoài nhăn lại rồi hun khói vài lần với lưu huỳnh.
Bảo quản: Để nơi khô ráo, tránh môi trường ẩm ướt hoặc gần nguồn nước.
Trong khoa học hiện đại
Trong thành phần hóa học của cây cỏ xước có chứa 81,9% là nước, 3,7% là protid, 9,2 % glucid, 2,9% chất xơ, 2,3% tro, 2,6% caroten, 2,0% vitamin C. Ngoài ra trong rễ còn chứa acid oleanolic; trong hạt chứa hentriacontan, saponin, acid oleanolic, saponin oligosaccharide,… Theo nghiên cứu hiện đại, những thành phần hóa học này có tác dụng:
Giúp cơ thể đẩy mạnh khả năng tổng hợp protein
Dịch chiết trong cây cỏ xước được dùng giảm hạ áp, làm hưng phấn các cơ ở tử cung.
Hoạt chất saponin có trong hạt giúp kích thích co bóp tử cơ trơn tử cung và một số hoạt chất khác giúp kích thích tiểu tiện, giảm đường trong máu, nâng cao chức năng hoạt động gan.
Cỏ xước chống đau, giảm viêm, giảm mỡ, giảm đường.
Trong Đông y
Theo Đông y, cây cỏ xước có vị đắng, chua, tính bình, không độc, vào hai kinh can và thận, có tác dụng phá huyết, hành ứ, bổ can thận, mạnh gân cốt. Chính vì vậy, người dân hay sử dụng nó chuyên để chữa các bệnh như kinh nguyệt không đều, bế kinh đau bụng, bí tiểu tiện, đái rắt buốt, chữa phong thấp, đau lưng, đau nhức xương khớp, chân tay co quắp,…
Cây cỏ xước được dùng làm vị thuốc trong dân gian chuyên chữa trị các bệnh viêm gan, bầm máu, nhiễm trùng thận, tăng huyết áp, tăng cholesterol trong máu, điều trị bệnh sốt, bệnh gout, bế kinh, đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều ở phụ nữ, chữa các bệnh về xương khớp, bổ gan bổ thận, chữa tăng huyết áp, xơ vữa động mạch,…
Liều lượng và cách dùng
Về liều lượng và cách dùng cây cỏ xước: chúng ta thái nhỏ dược liệu rồi đem sắc chung với nước uống hoặc giã nát đắp lên vùng bị đau. Mỗi lần sử dụng 15 – 30 gram, tránh sử dụng cho phụ nữ có thai. Để đảm bảo hơn thì người bệnh nên hỏi kỹ ý kiến của bác sĩ trước khi dùng cây cỏ xước.
Bài thuốc dược liệu từ cây cỏ xước
Trong Đông y, cây cỏ xước được dùng làm dược liệu chữa nhiều bệnh như:
1. Bài thuốc chữa viêm cầu thận
Chuẩn bị nguyên liệu: 30 gram rễ cỏ xước; rễ cỏ tranh, mã đề, mộc thông, huyết dụ, lá móng tay, huyền sâm mỗi vị 15 gram.
Cách thực hiện: đem tất cả nguyên liệu đi rửa sạch, để ráo nước. Sau đó cho nguyên liệu vào nồi đun sôi với nước đến khi nước còn ½ nồi thì tắt bếp. Chắt lấy nước uống, ngày uống 3 lần, dùng đều đặn mỗi ngày.
2. Chữa viêm gan, viêm thận
Chuẩn bị nguyên liệu: cỏ xước, cỏ tháp bút, mộc thông, mã đề, sinh địa, rễ cỏ tranh, bột hoạt thạch mỗi thứ 15 gram.
Cách thực hiện: đem tât cả nguyên liệu trừ bột hoạt thạch đi rửa sạch với nước rồi để ráo. Sau đó cho tất cả nguyên liệu sắc nước uống với bột hoạt thạch. Mỗi ngày uống 3 lần sáng trưa tối, dùng đều đặn mỗi ngày.
3. Chữa trị mỡ máu cao gây tăng huyết áp, xơ vữa động mạch
Cách 1
Chuẩn bị nguyên liệu: cỏ xước, đương quy mỗi vị 16 gram; mồng sao vàng, xuyên khung, hy thiêm mỗi vị 12 gram; cỏ mực 20 gram; nấm mèo 10 gram.
Cách thực hiện: rửa sạch tất cả nguyên liệu, để ráo nước rồi cho vào nồi đun sôi. Sắc uống ngày 1 thang, chia ra làm 3 lần, khi uống vớt bã nấm mèo ra ăn. Uống liên tục 20 – 30 ngày để thuốc phát huy công dụng.
Cách 2
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước, đương quy mỗi vị 16 gram; xuyên khung, hạt lạc giời, cỏ cứt lợn mỗi vị 12 gram; hạn liên thảo 20 gram; nấm mèo 10 gram.
Cách thực hiện: hạt lạc giời mang đi sao vàng, các nguyên liệu còn lại đem rửa sạch rồi để ráo. Sau đó cho tất cả nguyên liệu vào nồi sắc lấy nước uống, mỗi ngày uống 3 lần, uống liên tục trong vòng 20 – 30 ngày.
4. Chữa tăng cholesterol và triglycerid trong máu
Dùng 12 gram rễ cỏ xước đã rửa sạch đem đi thái thành từng khúc nhỏ, sắc lấy nước uống hoặc hãm như hãm trà.
5. Bài thuốc chữa xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước 6 gram, 10 cây thành ngạch.
Cách thực hiện: cỏ xước và thành ngạch rửa sạch bằng nước và để ráo. Cho nguyên liệu vào nồi đun sôi với 3 chén nước, nấu cạn cho đến khi còn 1 chén chắt lấy nước uống. Uống sau khi ăn khoảng 30 phút, đều đặn dùng mỗi ngày để đạt hiệu quả.
6. Chữa thấp khớp đang sưng
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước, nhọ nồi, hy thiêm thảo mỗi vị 16 gram; phục linh 20 gram; thương nhĩ, ngải cứu mỗi vị 12 gram.
Cách thực hiện: rửa sạch nguyên liệu đã chuẩn bị rồi để cho ráo nước. Sau đó cho vào nồi sắc chung với nước cho đến khi cô đặc lại. Chắt lấy nước uống ngày 3 lần sáng trưa tối, dùng liên tục trong vòng 7 – 10 ngày.
7. Viêm khớp dạng thấp
Chuẩn bị nguyên liệu: cỏ xước 20 gram; tang ký sinh, dây đau xương mỗi loại 16 gram; độc hoạt, tục đoạn, đương quy, thục địa, bạch thược, đảng sâm, tần giao mỗi vị 12 gram; quế chi, xuyên khung mỗi vị 8 gram; cam thảo, tế tân mỗi loại 6 gram, rượu gạo.
Cách thực hiện: nguyên liệu mang rửa sạch, để ráo nước. Cỏ xước tẩm rượu rồi đem sắc chung với nước chia làm 3 lần uống trong ngày, sử dụng đều đặn trong 10 ngày liên tiếp.
8. Bài thuốc trị đau lưng, mỏi gối, chữa phong thấp
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước, sinh địa, đương quy, tỳ giải, ý dĩ nhân, tiên linh tỳ, đỗ trọng mỗi vị 30 gram; kim anh, phụ tử, đan sâm, sơn thủ, phòng phong, thạch hộc mỗi vị 15 gram; hồ cốt 45 gram; 1 bình thủy tinh; rượu gạo 3 lít.
Cách thực hiện: đem tất cả nguyên liệu rửa sạch với nước, để ráo rồi giã nát. Sau đó cho tất cả hỗn hợp vào giã vào một túi vải sạch đặt vào bình thủy tinh rồi đổ rượu vào. Ngâm trong khoảng 7 – 9 ngày là có thể mang ra dùng, mỗi ngày uống 2 ly nhỏ khi bụng đói.
9. Trị mụn và làm đẹp da
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước.
Cách thực hiện: cỏ xước đem rửa sạch rồi giã nát rồi dùng hỗn hợp đó đắp lên mặt trong vòng 20 – 30 phút, thực hiện mỗi ngày 1 – 2 lần trước khi đi ngủ. Sau đó rửa mặt với nước cây cỏ xước đã được đun sôi, rửa thường xuyên để giúp da mặt trắng sáng và sạch mụn hơn.
10. Chữa bệnh gout
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước, rễ cây vòi voi, lá lốt, rễ bưởi bung mỗi vị 15 gram.
Cách thực hiện: đem nguyên đã chuẩn bị rửa sạch với nước, thái thành khúc nhỏ rồi để ráo. Sau đó sao vàng nguyên liệu, sắc lấy nước uống ngày 3 lần, dùng liên tiếp trong 7 – 10 ngày.
11. Chữa kinh nguyệt không đều, huyết hư
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước 20 gram; rễ gai 30 gram;cỏ cú, ích mẫu, nghệ xanh mỗi vị 16 gram.
Cách thực hiện: rửa sạch nguyên liệu, để ráo nước sau đó đem sắc thành nước uống, mỗi ngày uống 3 lần, uống đều liên tục trong vòng 10 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Lưu ý: không dùng bài thuốc này cho phụ nữ có thai.
12. Chữa suy thận, phù thũng, nặng chân, vàng da
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước, mã đề cúc bách nhật cả cây, cỏ mực mỗi vị 30 gram.
Cách thực hiện: rửa sạch nguyên liệu đã chuẩn bị và để ráo nước. Sau đó mỗi ngày sắc 1 thang, chia làm 2 – 3 lần uống, uống liên tục trong 7 – 10 ngày.
13. Chữa chứng sổ mũi, sốt
Chuẩn bị nguyên liệu: cỏ xước, đơn buốt mỗi vị 30 gram.
Cách thực hiện: cỏ xước và đơn buốt rửa sạch với nước rồi để ráo. Sau đó sắc uống chung với nước, ngày uống 2 – 3 lần, uống liên tục vài ngày để bệnh chóng khỏi.
14. Chữa quai bị
Dùng cỏ xước đã rửa sạch giã nhỏ rồi chế thành nước súc miệng và uống trong, bên ngoài chỗ bị sưng thì dùng cỏ xước giã nát đắp lên.
15. Chống co giật
Dùng 40 – 60 gram rễ cỏ xước sắc lấy nước uống, uống nhiều lần trong ngày, dùng đều đặn mỗi ngày để đạt hiệu quả.
16. Chữa các chứng bốc hỏa
Chuẩn bị nguyên liệu: rễ cỏ xước 30 gram, hạt muồng sao 20 gram.
Cách thực hiện: rửa sạch rễ cỏ xước và hạt muồng sao bằng nước. Sau đó sắc chung với nước uống đều đặn mỗi ngày 3 lần.
17. Điều trị bệnh bạch hầu
Dùng 100 gram rễ cây cỏ xước tươi nấu chung với 150ml nước uống vài lần trong ngày, đều đặn dùng mỗi ngày.
Lưu ý khi sử dụng cây cỏ xước
Hiện nay người ta chưa phát hiện ra tác dụng phụ của cây cỏ xước nhưng trong quá trình sử dụng chúng ta cũng nên chú ý một vài điều:
- Phụ nữ mang thai không nên dùng cây cỏ xước và những bài thuốc từ cây cỏ xước. Bên cạnh đó phụ nữ đang giai đoạn hành kinh, nam giới đang bị dị tinh, mộng tinh cũng không nên sử dụng những bài thuốc này.
- Không được dùng cho những người bị dị ứng với các thành phần có trong cây cỏ xước. Những người có vấn đề về dạ dày, đường ruột cũng nên thận trọng khi dùng vì cây cỏ xước vì nếu dùng không đúng cách có thể gây nên tiêu chảy, đau bụng.
- Trong quá trình sử dụng nếu gặp vấn đề thì ngưng sử dụng, nhanh chóng đến gặp bác sĩ chuyên môn để được thăm khám và hỗ trợ điều trị.
Trên đây là những kiến thức mang tính chất tham khảo về cây cỏ xước và những bài thuốc chữa trị từ nó. Nếu người dùng còn có những thắc mắc liên quan đến bài thuốc thì liên hệ đến các sĩ để được tư vấn và hỗ trợ.
Có thể bạn quan tâm:
Ngày Cập nhật 23/06/2022
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!