Viêm Tai Giữa Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Điều Trị

Tỷ lệ viêm tai giữa ở trẻ em ngày càng tăng cao do cha mẹ chưa có nhận thức đúng đắn về căn bệnh này và còn chủ quan trong điều trị. Mặc dù không dẫn đến tử vong ngay lập tức nhưng bệnh viêm tai giữa ở trẻ em tương đối nguy hiểm vì làm trẻ chậm nói, suy giảm trí tuệ, thậm chí là gây điếc hoàn toàn.

Viêm tai giữa là bệnh gì? Các dạng thường gặp ở trẻ em

Viêm tai giữa là một trong những căn bệnh phổ biến nhất ở trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh. Mức độ phổ biến của căn bệnh chỉ đứng thứ 2 sau viêm họng và cứ 3 trẻ thì lại có 2 trẻ mắc phải bệnh. 

Viêm tai giữa là căn bệnh nhiễm trùng tai khiến ống vòi nhĩ (hay còn gọi là ống Eustachian, Ơ-tat) bị rối loạn chức năng. Ở trạng thái bình thường, ống vòi nhĩ đảm nhiệm vai trò hút các chất dịch và mảnh vụn ở không gian tai giữa. Nhưng khi bị sưng viêm thì chức năng này sẽ vô hiệu hóa, dẫn đến dịch ứ đọng ở tai giữa nhiều ngày.

Chính vì vậy mà khi bé bị viêm tai giữa, cha mẹ sẽ thấy biểu hiện rõ ràng nhất là ráy tai từ khô chuyển thành ướt và có hiện tượng chảy dịch ở tai. Viêm tai giữa ở trẻ bao gồm hai giai đoạn là viêm tai giữa cấp tính và mãn tính. Trong mỗi giai đoạn lại có nhiều dạng bệnh, cấp độ khác nhau.

Các dạng viêm tai giữa thường gặp ở trẻ em

Viêm tai giữa cấp tính: Trẻ bị viêm tai giữa cấp tính thường bị viêm toàn bộ hệ thống niêm mạc, hòm nhĩ và xương chũm. Bệnh cũng được chia thành nhiều cấp độ khác nhau: 

• Xung huyết: màng nhĩ sưng đỏ, niêm mạc xung huyết
• Xuất tiết: bệnh nhân có thể sốt, đau tai thấy rõ, màng nhĩ rực đỏ
• Vỡ mủ: ấn vào tai thấy đau, tai bị ù, nghe kém, xuất hiện mủ khi màng nhĩ thủng

Viêm tai giữa mãn tính: Bệnh thường tiến triển do viêm tai giữa cấp không được chữa trị dứt điểm, trẻ bị tái phát nhiều lần. Hoặc trẻ em bị viêm tai giữa ứ dịch lâu ngày có hoại tử. Ở giai đoạn này, các dạng bệnh thường gặp ở trẻ là:

• Viêm tai giữa chảy mủ nhầy: tai chảy mủ và chảy nhiều hơn mỗi đợt cấp viêm họng, viêm mũi.
• Viêm tai giữa có mủ mạn tính cholesteatoma: tai có mủ trắng như bã đậu, mùi hôi, có thể không thấy đau tai.
• Viêm tai giữa thanh dịch: tai ù trong khoảng thời gian dài, cảm giác ong ong vang trong tai, thính lực suy giảm nặng.

Trẻ em bị viêm tai giữa có nguy hiểm không?

Là một căn bệnh liên quan đến nhiễm trùng, vậy viêm tai giữa ở trẻ em có nguy hiểm không? Theo các bác sĩ chuyên khoa, viêm tai giữa không dẫn đến tử vong nhanh như các căn bệnh viêm đường hô hấp khác. Tuy nhiên nếu cha mẹ chủ quan trong điều trị, bệnh sẽ diễn tiến nhanh sang giai đoạn mãn tính. Khi đó khả năng trẻ gặp các biến chứng nguy hiểm ngày càng tăng cao:

• Biến chứng ngoài sọ: Viêm mê nhĩ, liệt dây thần kinh mặt, viêm xương chũm và áp xe dưới màng xương (áp xe thể Bezold), viêm xương đá (hội chứng Gradengo).
• Biến chứng nội sọ: Viêm màng não, áp xe não, não úng thủy, viêm tắc xoang tĩnh mạch sigma

Để phòng tránh trẻ gặp biến chứng nguy hiểm, cha mẹ cần biết cách nhận biết bệnh từ giai đoạn sớm và tìm kiếm phương pháp điều trị nhanh chóng, kịp thời.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị viêm tai giữa

Ở giai đoạn khởi phát, biểu hiện viêm tai giữa ở trẻ thường không quá rõ ràng nên cha mẹ rất khó để phát hiện. Những đợt cấp của viêm tai giữa có triệu chứng điển hình nhất là đau tai, ù tai, khả năng nghe kém, tai có dịch lỏng hoặc đặc. 

Ở trẻ đã biết nói có thể miêu tả với cha mẹ về tình trạng bệnh nhưng với trẻ sơ sinh chưa biết nói thì cha mẹ cần thông qua biểu cảm, thái độ và hành vi của trẻ:

• Dấu hiệu viêm tai giữa ở trẻ sơ sinh: Có thể sốt vừa đến sốt cao, lấy tay dụi tai, co kéo tai, khóc quấy, bỏ bú, chán ăn, nôn trớ…
• Dấu hiệu viêm tai giữa ở trẻ đã biết nói: Trẻ kêu đau nhức tai, khi ngủ thường nằm về một bên, có thể kèm hội chứng rối loạn tiêu hóa dẫn đến tiêu chảy, đi ngoài phân sống.

Nếu cha mẹ thấy tai trẻ có nhiều dịch chảy thì có thể trẻ đã bị viêm tai giữa ứ dịch. Khi dịch tai loãng chuyển thành đặc, mủ, có mùi hôi thối thì bệnh đã từ giai đoạn cấp tính chuyển thành mãn tính và khả năng cao là xuất hiện cholesteatoma. Cholesteatoma là khối tế bào phát triển bất thường trong tai có thể làm phá hủy hệ thống xương tai.

Nguyên nhân trẻ bị viêm tai giữa

Cũng như những căn bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên khác, nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh viêm tai giữa ở trẻ là do các loại virus, vi khuẩn. Sau đây là những nguyên nhân cụ thể đối với từng cấp độ bệnh:

Viêm tai giữa cấp tính: 

Ở giai đoạn này, các chủng gây bệnh chủ yếu là vi khuẩn phế cầu, Haemophilus Enzae, Moraxella catarrhalis, liên cầu khuẩn nhóm A, Staphylococcus aureus, trực khuẩn gram âm. 

Hoặc các loại virus như virus hợp bào hô hấp (RSV), adenovirus, rhovovirus, virus cúm. Các chủng hiếm gặp hơn bao gồm: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Chlamydia trachomatis (ở trẻ nhỏ dưới sáu tháng tuổi), Mycobacterium tuberculosis (ở các nước đang phát triển)

Viêm tai giữa mãn tính:

Viêm tai giữa mãn tính chủ yếu phát triển do các vi sinh vật hiếu khí như Pseudomonas aeruginosa, Proteus mirabilis, S. aureus, Streptococcus pyogenes, Escherichia coli hoặc các loài Klebsiella. Ngoài ra còn có Peptostreptococcus hoặc Propionibacterium là những vi sinh kỵ khí thường gặp.

Trẻ có cấu trúc tai chưa phát triển hoàn chỉnh, vòi nhĩ nhỏ và ngắn, khẩu kính lớn hơn nhiều so với người trưởng thành nên vi khuẩn dễ dàng xâm nhập vào tai giữa. Các loại vi khuẩn trên cũng thường trú ngụ ở mũi họng, chờ cơ hội tràn vào gây sưng viêm và tắc ống vòi nhĩ. Hoặc chúng có thể phát triển mạnh mẽ khi có các yếu tố thuận lợi:

• Trẻ có sức đề kháng kém 
• Trẻ bị nhiễm siêu vi: cảm lạnh, cảm cúm, sởi…
• Tiếp xúc với khói thuốc lá, môi trường ô nhiễm, hóa chất
• Trẻ sử dụng núm vú giả, bú bình nhiều
• Trẻ bị viêm họng, viêm amidan, viêm xoang, viêm VA…
• Trẻ có cơ địa dị ứng
• Môi trường tai luôn ẩm ướt do cha mẹ tắm rửa gội đầu không cẩn thận

Cách chữa bệnh viêm tai giữa ở trẻ em

Để lựa chọn được biện pháp chữa viêm tai giữa cho trẻ phù hợp nhất, cha mẹ cần căn cứ vào các yếu tố như nguyên nhân gây bệnh, thể trạng, giai đoạn, dạng viêm và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Cách chữa viêm tai giữa ở trẻ em theo dân gian

Điều trị viêm tai giữa ở trẻ bằng bài thuốc dân gian chỉ thích hợp với tình trạng bệnh mới khởi phát, còn nhẹ và tai có ít dịch. Cha mẹ có thể sử dụng các nguyên liệu lành tính, an toàn cho cả trẻ sơ sinh nhưng có chứa các hoạt chất kháng viêm, diệt khuẩn để trị bệnh. 

Diếp cá, lá mơ lông, tỏi là những nguyên liệu phù hợp nhất để trị viêm tai giữa cho trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh:

• Diếp cá: Cha mẹ có thể lấy một nắm lá diếp cá đem xay nhuyễn, chắt lấy nước cốt để nhỏ tai cho con mỗi ngày. Mỗi lần nhỏ chỉ cần dùng 2-3 giọt là đủ.
• Lá mơ lông: Cha mẹ hãy lấy 1 nắm lá mơ lông đem nướng quăn lại, vò nát và nhét vào tai bị viêm của trẻ qua đêm.
• Tỏi: Cha mẹ lấy một vài tép đem nghiền nát, bọc trong tờ giấy hoặc khăn xô rồi áp vào tai trẻ. Lưu ý chỉ để trong khoảng 10 phút rồi bỏ ra.

Khi sử dụng các bài thuốc dân gian chữa bệnh cho con, cha mẹ cần phải đảm bảo sử dụng các nguyên liệu tươi và vệ sinh sạch sẽ trong quá trình chế biến. Vì viêm tai giữa luôn cần một môi trường vô trùng để tránh các vi khuẩn xâm nhập ngày càng nhiều, khiến bệnh tiến triển trầm trọng hơn.

Hiệu quả của các bài thuốc dân gian cũng sẽ tùy thuộc vào cơ địa của mỗi trẻ nhỏ. Không phải trường hợp nào sử dụng thuốc dân gian cũng mang lại kết quả tốt. Sau khoảng 3-5 ngày điều trị mà không thấy tiến triển hoặc bệnh chuyển biến xấu, cha mẹ cần dừng sử dụng thuốc và cho trẻ đến bệnh viện khám chữa ngay.

Cách chữa viêm tai giữa ở trẻ em theo tây y

Tây y thường điều trị nội khoa ở giai đoạn viêm tai giữa cấp và có thể chỉ định điều trị thêm cả ngoại khoa với giai đoạn mãn tính nghiêm trọng. 

Điều trị nội khoa viêm tai giữa

Các loại thuốc sử dụng trong điều trị nội khoa bao gồm:

• Thuốc kháng khuẩn: Amoxicillin, Azithromycin, Cefdinir,  Cefuroxim, Clarithromycin, Clindamycin…
• Thuốc giảm đau, hạ sốt: Acetaminophen, Ibuprofen
• Dung dịch nhỏ tai: Ciprofloxacin, Hydrocortison, Ofloxacin

Tùy vào loại vi khuẩn cụ thể và mức độ xuất hiện các triệu chứng mà bác sĩ sẽ phối hợp các loại thuốc với nhau. Một số loại kháng sinh được chống chỉ định cho trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi cũng như người mẫn cảm với thành phần của thuốc. Vì thế cha mẹ không được tự ý mua thuốc về điều trị cho con tại nhà nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Khi sử dụng thuốc tân dược để trị bệnh, trẻ có thể gặp các tác dụng phụ không mong muốn như nôn mửa, rối loạn hệ tiêu hóa dẫn đến tiêu chảy nhiều ngày. Lúc này, cha mẹ cần cho trẻ dừng thuốc, đưa con đến bệnh viện để bù nước, điện giải.

Điều trị ngoại khoa viêm tai giữa:

Trường hợp trẻ bị viêm tai giữa ứ dịch, thuốc kháng sinh không có hiệu quả, trẻ có thể phải đặt ống thông khí. Thủ thuật này đã được thực hiện nhiều ở các nước châu Âu và chi phí cũng tương đối đắt đỏ. Nếu bệnh tiến triển đến giai đoạn mãn tính, tai trẻ chảy mủ không dừng hay có sự xuất hiện của cholesteatoma thì cha mẹ cần cho trẻ phẫu thuật nội soi ngay. 

Các phương pháp điều trị ngoại khoa có thể dẫn đến các biến chứng như nhiễm trùng, xơ hóa màng nhĩ, sốc phản vệ. Cha mẹ vẫn cần cân nhắc kỹ về những rủi ro trẻ gặp phải trước khi thực hiện các phương pháp này.

Cách chữa viêm tai giữa cho trẻ theo đông y

Chữa viêm tai giữa bằng đông y có thể nói là biện pháp tối ưu và toàn diện nhất đối với trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh. Đông y sử dụng các thảo dược tự nhiên, hầu như không có độc tố và bốc thuốc tùy theo thể trạng của từng trẻ. Vì vậy mà trẻ sẽ hấp thụ thuốc một cách an toàn, không lo gặp các tác dụng phụ nguy hiểm như thuốc tây y.

Trong đông y, viêm tai giữa còn được gọi là chứng Nhĩ nùng, do phong nhiệt và nhiệt độc xâm phạm vào can đởm hình thành. Viêm tai giữa cấp tính là do phong nhiệt, còn viêm tai giữa mãn tính là do nhiệt độc. Trong đó viêm tai giữa mãn tính có đến ba thể là Can kinh thấp nhiệt, Âm hư hỏa vượng và Tỳ hư.

Để điều trị bệnh tận gốc viêm tai giữa, đông y sẽ sử dụng các loại thảo dược có tác dụng:

• Tác động sâu vào kinh can đởm
• Thanh nhiệt giải độc
• Tiêu viêm tiêu mủ

Từ đó, Đông y giúp khôi phục lại tạng phủ bị hư hại và loại bỏ hoàn toàn các triệu chứng viêm, sưng đau, chảy mủ…Ngoài ra, các vị thuốc cũng đảm nhiệm điều dưỡng thân thể toàn diện, giúp tăng cường sức khỏe của hệ miễn dịch nhằm phòng chống bệnh các tác nhân gây hại từ bên ngoài.

Mỗi thể bệnh sẽ được điều trị bằng thang thuốc riêng, cụ thể như sau:

• Viêm tai giữa cấp tính: Bệnh nhân có thể dùng bài thuốc Sài hồ thanh can thang gia giảm hoặc bài Long đởm tả can thang gia giảm.
• Viêm tai giữa mãn tính: Bệnh nhân dùng Long đởm tả can thang gia giảm để trị thể Can kinh thấp nhiệt, Tri bá địa hoàng thang gia giảm đối với thể Âm hư hỏa vượng và Sâm linh bạch truật tán gia giảm cho thể Tỳ hư.

Trường hợp trẻ bị viêm tai giữa mãn tính, có mủ nghiêm trọng, cha mẹ nên tìm hiểu thêm về liệu pháp châm cứu. Đây là liệu pháp trị bệnh lâu đời trong y học cổ truyền phương đông, dựa trên sự tác động vào các huyệt đạo giúp bệnh tình chuyển biến tích cực. Châm cứu được đánh giá là liệu pháp bổ trợ mang lại hiệu quả cao, giúp đẩy nhanh tiến trình trị viêm tai giữa ở trẻ hiện nay.

Để thực hiện liệu pháp này an toàn, cha mẹ cần đưa trẻ đến các trung tâm đông y uy tín, bác sĩ có tay nghề cao và tạo dựng được niềm tin ở trẻ. Nếu bệnh nhân gặp phải bác sĩ không có kinh nghiệm, chuyên môn thì có thể gặp rủi ro như liệt cơ do kim châm phải dây thần kinh.

Phòng tránh và chăm sóc trẻ bị viêm tai giữa như thế nào?

Quá trình chăm sóc trẻ đóng vai trò rất quan trọng, giúp hỗ trợ điều trị và giảm nguy cơ tái phát hoặc phòng ngừa bệnh xuất hiện. Cha mẹ cần lưu ý:

• Vệ sinh tai cho trẻ sạch sẽ: Khi trẻ bị viêm tai giữa phải luôn giữ cho tai trẻ sạch sẽ bằng cách dùng nước muối sinh lý hoặc nước oxy già. Hơn nữa, khi tắm rửa gội đầu cho trẻ cần tránh nước rơi vào tai, tạo môi trường ẩm ướt khiến vi khuẩn phát triển mạnh mẽ hơn.
• Trẻ bị viêm tai giữa kiêng ăn gì: Cha mẹ hạn chế cho trẻ ăn những thực phẩm dai cứng, nhiều đường, nhiều dầu mỡ, cay nóng khiến chứng viêm trầm trọng hơn.
• Trẻ bị viêm tai giữa nên ăn gì: Cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các thực phẩm giàu axit béo omega-3 (cá hồi, cá ngừ…), thực phẩm nhiều chất xơ (rau xanh), thực phẩm giàu vitamin C (rau cải, súp lơ, cam, quýt, dâu tây, ổi…)
• Tư thế bú sữa cho trẻ sơ sinh: khi cho trẻ bú bình, cha mẹ nên cho trẻ gối đầu cao hơn hoặc bế trẻ nhằm tránh tình trạng trẻ bị sặc, trào sữa lên tai. 

Viêm tai giữa ở trẻ em mặc dù không phải là căn bệnh dễ gây tử vong nhưng cha mẹ cần nhận thức đúng đắn hơn về sự ảnh hưởng của bệnh đến sức khỏe của trẻ. Đồng thời không được chủ quan trong điều trị để trẻ bị tái phát liên tục, chuyển từ giai đoạn cấp tính thành mãn tính.